Gevonden plakboeken geven ander beeld van Winterswijk in oorlogstijd

"We kunnen nu de goede kant van Winterswijk laten zien", zegt Krijn Buchly. Hij is de vrijwilliger van Vereniging Het Museum in Winterswijk die de boeken vond. "Ik zocht voor een expositie over 75 jaar bevrijding naar boeken en foto’s om een expositie te maken. Ik zag onderin een kast in de kelder drie grote boeken en dat bleken dagboeken van de heer Kneppelhout te zijn. Echt een stuk geschiedenis waarvan we niet wisten dat we het hadden."

Willem Kneppelhout, de 94-jarige zoon van de toenmalige burgemeester, is van jongs af aan op de hoogte van het bestaan van de dagboeken: "Nou en of. Als familie vonden we dat die plakboeken na het overlijden van vader en moeder het beste in Winterswijk konden blijven."

Johannes Kneppelhout laveert in de dagboeken. "Het is een persoonlijk verhaal, waarbij hij zich op het randje begeeft als burgemeester. Hij kan zich niet negatief opstellen ten opzichte van de Duitsers, want dan is het niet zeker wat hemzelf of familie overkomt als de plakboeken gevonden zouden worden. Het is heel bijzonder om te lezen", zegt studente Mathilde Waalders.

Burgemeester Kneppelhout botst voor de oorlog in de gemeenteraad al met raadslid Willem Bos, de bij boeren populaire veearts. Kneppelhout vreest na het uitbreken van de oorlog dat Bos hem zal opvolgen als 'NSB-burgemeester', want Bos is lid van de NSB.

Kneppelhout schuift daarom Jan Voorink naar voren als waarnemend burgemeester, voor het geval hij zelf zou worden opgepakt. Dat gebeurt in april 1941, als hij zich moet melden bij de Sicherheitsdienst in Arnhem. "Hij was één van de eerste burgemeesters in het land die het haasje was", zegt Willem Kneppelhout.

Zijn vader wordt tien weken vastgehouden in het Oranjehotel, zoals de gevangenis in Scheveningen wordt genoemd. Voorink volgt hem tijdelijk op. Maar op 17 maart 1942 lost Bos Voorink af en wordt burgemeester. Daarna wordt Kneppelhout in mei 1942 wederom opgepakt en vastgezet in St. Michielsgestel.

De in december 1942 in Winterswijk teruggekeerde Kneppelhout moet van Bos aan het werk worden gezet in Duitsland, maar daar weet hij aan te ontkomen. "Mijn vader was zeer vindingrijk", zegt Willem Kneppelhout. "Hij had een doktersverklaring dat hij vanwege zijn rug geen zwaar werk kon verrichten. We hadden een erg goed contact met de huisarts."

Desondanks duikt hij in 1943 onder; in Barchem, Zwiep en Rekken. Op 31 maart 1945 wordt Winterswijk bevrijd en fietst Kneppelhout terug naar Winterswijk, waar hij tot 1955 zou aanblijven als burgemeester. "Ik was met mijn oudste broer en zuster in Bilthoven en we hoorden op Radio Oranje dat mijn vader terug was in Winterswijk. Al die tijd hadden we niets gehoord", zegt Willem Kneppelhout.

De oorlogsjaren laten de jonge Kneppelhout niet onberoerd. "De oorlog vormt enigszins je leven", zegt de in Oosterbeek woonachtige oud-wethouder van Arnhem. "Mijn oudste broer en zus kregen het verzetskruis, ze zaten in verzet. Nee, dat wist mijn vader niet. In 1945, op 4 mei ’s avonds, kwam thuis de laatste fles wijn naar boven en vertelden we elkaar wat we wisten."

Willem Kneppelhout heeft 'verschillende dingen meegemaakt': "Ik moet een beetje voorzichtig zijn, anders word ik emotioneel. Zo heb ik een boek over het Oranjehotel niet uitgelezen, want ik kon er niet van slapen ’s nachts. In de eerste huwelijksjaren heeft mijn vrouw dat meegekregen, ik was regelmatig bezig met de oorlogstijd."

Hij heeft levenslessen getrokken uit de dagboeken van zijn vader. "Hou rekening met minderheden, met iedereen, je bent niet alleen op de wereld. Dat is heel belangrijk", zegt Willem Kneppelhout.

De studenten concluderen dankzij de drie plakboeken dat Winterswijk niet alleen een NSB-gezicht heeft gehad in de oorlog. "Winterswijk was niet alleen Bos als NSB-burgemeester, maar er was ook een burgemeester die is weggewerkt en er hele andere ideeën op nahield", zegt Waalders.

De in Aalten geboren studente kent het imago van Winterswijk in de oorlog: "De dagboeken zijn goed voor het imago van Winterswijk in de regio. Er is met burgemeester Kneppelhout ook een heel ander beeld van Winterwijk in oorlogstijd. Dat het verleden niet zo zwart-wit was en niet door één persoon bepaald kon worden."