Nieuwe stikstofplannen leiden tot paniek bij boeren: 'Daar baal ik vreselijk van'

De boerenbedrijven in de Gelderse Vallei zouden daardoor moeten vrezen voor hun voorbestaan. Maar is die zorg terecht? We vroegen het aan de mede-auteur van het 188 pagina's tellende advies, Jan Willem Erisman, hoogleraar Milieu en Duurzaamheid aan de Universiteit van Leiden.

Bezorgde boeren, een protest op woensdag en heel veel onrust. Had u dit verwacht toen u het advies opstelde?
Toen ik de kop van de Telegraaf zag ('Het mes in de veehouderij'), toen zag ik wel wat er ging gebeuren. Maar dat was niet ons advies, het was de kop van de krant. Als ik boer zou zijn zou ik daar ook vreselijk van schrikken, zou ik boos en emotioneel zijn. Het is toch al zo'n beladen dossier. Wat ik jammer vind, is dat het zo haaks staat op de intenties die we hadden en hebben.

Wat zijn die intenties dan?
Onze intentie is het perspectief voor boeren ontwikkelen. Dat is altijd ons uitgangspunt en zo is het advies ook opgesteld. Het is inmiddels ook door iedereen te downloaden via ontspannenederland.nl. We delen allemaal dezelfde zorg. Er moet perspectief komen voor boeren. Ik denk ook dat de politiek daarin geen helderheid schept, dat de politiek zweeft en niet helpt op dit moment. Maar dat ontslaat niemand ervan om te bedenken hoe je de politiek kan helpen met ideeën om de juiste maatregelen te nemen en zo effectief mogelijk. Dat hebben wij geprobeerd.

Maar, zo is de klacht van veel boeren die wij spraken, jullie zouden vanuit de overheid zijn ingehuurd om dit advies te brengen. De overheid waar ze al zo weinig vertrouwen in hebben. Hoe zit dat precies?
We hebben dit op eigen initiatief gedaan, het is dus niet een opdracht van het ministerie. Berno Strootman (andere auteur) en ik hebben gebiedsprocessen proberen te ontwikkelen om op een soort 'new deal' tussen landschap en maatschappij te komen.

Aan de resultaten van die studies zagen wij dat je in gebieden aan de slag moet, maar dat je daar goede kaders mee moet geven. Zo is het idee ontstaan om ruimtelijke ordening veel meer in het beleid in te voeren en toen hebben we een projectvoorstel geschreven, die we aan het ministerie hebben voorgelegd. Zo van; dit zijn onze ideeën onze plannen, dit willen we doen, wil je betalen of niet? Toen gaven ze aan dat ze het interessant vonden maar dan moest het wel voor de formatie af zijn. In maart is dat notabene pas rondgekomen, maar we zijn er al zelf al rond de kerst mee begonnen.

De suggestie zou gewekt zijn dat wij de Gelderse Vallei leeg zouden willen halen en daar allemaal woningbouw en bossen zouden willen neer zetten. Het interessante is dat we daar dus expliciet vanaf zien, omdat we dat eigenlijk helemaal niet zien zitten. Toch komt dat zo in de krant. Ik zie ook wel waar het vandaan komt.

Wij hadden namelijk in ons rapport staan dat wij op korte termijn ruimte willen maken voor woningbouw. Wat wij daarmee bedoelen; ruimte maken voor vergunningverlening van woningbouw, voornamelijk in de randstad. Ruimte betekent dat stikstof gereduceerd moet worden zodat er vergunningsruimte is. Je kunt het ook opvatten dat er ruimte komt voor woningbouw op die plek. Daar hebben we de tekst inmiddels ook op aangescherpt. Dat zorgt voor verwarring en daar baal ik ook echt vreselijk van.

Toch stellen jullie voor om in de Gelderse Vallei bijvoorbeeld 66 procent emissiereductie te behalen. Dan lijkt het opdoeken van veel boerenbedrijven haast onvermijdelijk toch?
Die conclusie staat zo niet in ons advies. Natuurlijk, misschien zijn er passages waardoor je dat zou kunnen denken. Er staat niet in dat 66 procent van de bedrijven daar weg zou moeten, er zijn andere manieren om die reductie te bereiken. Technische innovaties bijvoorbeeld, andere invullingen etc.

Maar een bedrijf opkopen/saneren is de kortste klap, is de logische optelsom die boeren bij het lezen van zo'n passage dan maken. Is dat terecht?
Dat is wel zo snel mogelijk, maar het is niet kosteneffectief. Het is zelfs de duurste oplossing. Ik ben persoonlijk heel erg tegen die hele opkoopregeling. Ik vind het prima als boeren vrijwillig komen en zeggen 'ik stop ermee ik bied mijn grond en mijn bedrijf aan', dat is een vrijwillige keuze. Maar ik zou liever hebben dat die boer blijft en zijn rol vervult in het landschap en dat je dat financiert en dat is echt veel goedkoper dan opkopen.

Toch maken boeren zich grote zorgen. Wat moet een boer bijvoorbeeld die voor de keuze staat om een familiebedrijf al dan niet over te nemen?
Ik snap de zorg helemaal, maar als de overheid ons advies zou overnemen dan zou de boer perspectief hebben, dan zou hij dat bedrijf over kunnen nemen. Het enige dat we erbij zeggen is; zorg dat je geld beschikbaar stelt voor de omschakeling, zorg dat je op lange termijn ook marktperspectief kunt bieden. Wat wij met perspectief bedoelen is dat je op de lange termijn duidelijkheid schept, want daar is grote behoefte aan binnen de landbouw, want als je wil investeren dan doe je dat voor de lange termijn. Nu is er geen perspectief, waardoor heel veel boeren stoppen. Als je wel perspectief hebt, dan zouden er misschien minder stoppen. Wij willen eigenlijk dat er veel meer boeren overblijven omdat we zien dat die zowel in landschap als in natuur en voedselproductie een grote rol hebben.