Nieuws

Onrust rond vaccinatiecampagne neemt toe: 'Meer urgentie uitstralen'

Rond AstraZeneca is veel gedoe.
Rond AstraZeneca is veel gedoe. © ANP
NIJMEGEN - Samen krijgen we corona onder controle. Die belofte lijkt verder weg dan ooit door gestuntel rond vaccinaties en nieuws over mogelijke bijwerkingen. José Sanders, hoogleraar Narratieve Communicatie aan de Radboud Universiteit in Nijmegen, legt uit hoe dat kon gebeuren en vertelt wat er nu juist wél nodig is.
Bent u verrast door de situatie die nu is ontstaan, onder meer door gedoe met het AstraZeneca vaccin?
'
Nee, dit kon je verwachten. En toch lijkt het alsof de overheid er niet goed op voorbereid was. Virologen en immunologen hebben gezegd 'aan het begin zijn het de wittebroodsweken', de meeste mensen willen het, de vaccinatiebereidheid is groot, en dan krijg je, als er heel veel mensen gevaccineerd zijn, de eerst mensen die ziek worden na de vaccinatie. Niet door de vaccinatie, maar wel na de vaccinatie.
Een nog veel kleiner deel wordt ziek dóór de vaccinatie en dan kom je bij die ingewikkelde situatie. Trombosespecialisten zeggen nu 'ga door met vaccineren.' Maar de Gezondheidsraad wacht af, want zij zijn verantwoordelijk. En dan zie je dat er vergelijkingen gemaakt worden met 'als ik op straat loop dan is de kans groter dat ik doodgereden word, dan dat ik ziek word van een vaccinatie'. Dat is in kansberekening misschien vergelijkbaar, maar niet in oorzakelijkheid, want niemand heeft gezegd 'ga op straat lopen'. Maar het overheidsadvies is wél 'laat je maar vaccineren'. Dat maakt het ingewikkeld.'
De negatieve berichten rond Astra Zeneca, het stilleggen van vaccinaties, wat heeft dat voor gevolgen op het gedrag van mensen?
'
We hebben te maken met een overheid die moet wachten op besluiten, dat wekt de indruk van onduidelijkheid. Die twijfel maakt het moeilijk om het draagvlak voor de vaccinatiecampagne in stand te houden. Twijfel doet geen goed, dat weten we uit onderzoek. Mensen die toch al twijfelen aan zo’n keuze worden meer gevoed door negatieve berichten dan door positieve berichten. Het brengt ons dus niet alleen logistiek achterop, ook qua draagvlak gaan we er op achteruit.
Uiteraard wil de overheid geen besluiten nemen die bij twijfelende mensen nog meer argwaan wekken. Maar juist dat er getwijfeld kán worden, kan voor mensen al voldoende reden zijn om het toch maar niet te doen. Het is een duivels dilemma.'
Enorme zwaarte aan maatregelen, weinig urgentie rond vaccinatie
Is het draagvlak nog te repareren?
Er is onderscheid nodig tussen het draagvlak voor vaccinaties en draagvlak voor de coronamaatregelen. Mensen die toch al twijfelden aan vaccinatie, die zullen gevoed worden in hun twijfel. Een ander deel dat twijfelt, zal denken 'ze gaan er heel zorgvuldig mee om, want zelfs het kleinste risico wordt niet genomen, dus ik vertrouw erop'. Dat laatste is waar de overheid op hoopt.
Maar waar het in elk geval helemaal niet voor helpt, is voor het draagvlak voor de maatregelen. Als er geen urgentie is voor het vaccinatiebeleid, zijn er een hoop mensen die zeggen 'ik word zelf niet ziek van corona, of ik heb het misschien al gehad, die vaccins schieten ze ook niet mee op, waarom zou ik me dan aan alle maatregelen houden terwijl mijn bedrijf naar de knoppen gaat, of terwijl je als student niet naar de universiteit of naar school mag?' Je ziet aan de ene kant een enorme zwaarte aan maatregelen en aan de andere kant een gebrek aan gevoelde urgentie als het gaat om de vaccinatie. Dat is een hele moeizame boodschap.
Urgentie uitstralen door te vaccineren op ongewone tijden
Wat zou de overheid nu nog kunnen doen?
'
Een veel grotere urgentie uitstralen door te vaccineren op ongewone tijden, veel grotere groepen mensen tegelijk bijvoorbeeld. Dat kan nog steeds.'
En wat had Den Haag al veel eerder moeten doen?
'
De hele vaccinatiecampagne is in Nederland sterk geïndividualiseerd. Mensen krijgen een brief, bellen voor een afspraak, worden apart van hun partner of buurman gevaccineerd. Het is allemaal ieder voor zich. Dan lijkt het ook iets heel individueels en dat krijgt nu de overhand. Ik zeg niet dat het niet belangrijk is, maar het krijgt zoveel nadruk nu, dat de gezamenlijkheid van het verhaal helemaal ondersneeuwt. Dat is een gemiste kans. Dat je het niet alleen voor jezelf doet, maar vooral voor elkaar.
Huur de sporthallen af, waar we allemaal naar toe gaan. Een laat die beelden zien. Dan voel je met z'n allen 'dit is ons verhaal, we worden gevaccineerd, met z'n allen voor elkaar'. En dat straalt de campagne nu niet uit. Het wordt nu meer en meer een individuele kwestie.'
Is het niet gek dat er vanuit de overheid, vanuit het OMT, in zo'n uitzonderlijke situatie geen gedrags- en communicatiewetenschappers worden gevraagd voor advies?
'
Ik heb me daar ook over verbaasd.. Ik heb het gevoel dat men aan het begin het belang van een integrale logistieke strategie, inclusief communicatie, niet heeft onderkend. Ook dat er in de zomer geen persconferenties waren, vond ik onbegrijpelijk. Ik viel bijna van mijn stoel. Het lijkt wel of er geen gevoel voor urgentie is, geen besef van de impact is op alle levens. Communicatie is ook laten zien dat je er bent en mensen samen in beweging laten komen. Het gevoel van gezamenlijkheid is verloren geraakt, terwijl dat zo’n belangrijke pijler is onder het beleid.'