Stikstof verandert heidevelden op de Veluwe in bruine grasvlakten

Onderzoekers van de Wageningen Universiteit zetten afgelopen najaar op een rij hoeveel stikstof op elk natuurgebied in Gelderland neerdaalt. Op alle 13 genoemde Natura-2000 gebieden komt gemiddeld te veel stikstof terecht. 

Onderzoeker Bodem en Milieu Hans Kros legt uit wat te veel stikstof met de natuur doet: 'Je zal een ecosysteem krijgen dat veel rijker is.' Als voorbeeld noemt Kros het Korenburgerveen bij Winterswijk. Dit hoogveengebied wordt blootgesteld aan veel te hoge concentraties stikstof. Van nature is dit soort gebieden zeer stikstofarm. De planten hebben zich hierop aangepast. Zo komt de vleesetende zonnedauw aan de benodigde voedingsstoffen door met zijn kleverige bladeren insecten te vangen.

Doordat er te veel stikstof in het Korenburgerveen terecht komt, wordt het gebied geschikt voor bomen en planten die hier onder normale omstandigheden niet zouden overleven. Veenmossen en andere zeldzame planten zullen juist verdwijnen. 'Zonder maatregelen zal het typische hoogveenlandschap op een gegeven moment volkomen verdwijnen', oordeelt de onderzoeker van de Wageningen Universiteit. 

Boswachter Laurens Jansen van Staatsbosbeheer maakt zich zorgen over de natuur op de Veluwe. Doordat er te veel stikstof neerslaat op heidegebieden, worden de planten daar verdrongen door het pijpenstrootje. Deze grassoort doet het goed op een voedselrijke bodem en profiteert daardoor van de stikstofdepositie.

Het resultaat is op veel plekken op de Veluwe zichtbaar: Heidevelden zijn veranderd in bruine grasvlakten. 'Je ziet daardoor ook een teruggang van veel insectensoorten zoals vlinders en bijen', aldus de boswachter. Door de vergraste heidegebieden af te plaggen, wordt geprobeerd om het typische Veluwse landschap in stand te houden.

In de omgeving van Kootwijk is het grootste stuifzandgebied van West-Europa te vinden. De afgelopen maanden waren graafmachines hier bezig om de toplaag van de zandgrond af te graven. Op veel plekken werd die overwoekerd door het grijs kronkelsteeltje. Ook deze invasieve mossoort profiteert van een te veel aan stikstof. Zonder ingrijpen stopt het Kootwijkerzand met stuiven en verdwijnen korstmossen en andere bijzondere planten en dieren. 

Ammoniak is een verbinding van stikstof en waterstof. Het ontstaat uit de urine en mest van dieren en komt dus vooral voor in de veeteelt en landbouw. Via de lucht en het grondwater komt ammoniak ook in natuurgebieden terecht.

Afhankelijk van de omgeving kan ammoniak eenmaal in de lucht tot op grote afstand van de bron neerdalen. 'Twintig procent daalt relatief vlakbij een bedrijf neer, maar het overgrote deel komt elders terecht. En dat kan wel tot meer dan tachtig kilometer ver zijn', legt Hans Kros uit.

Die ammoniak die elders terechtkomt, draagt ook bij aan een zogenoemde ammoniakdeken die over Nederland ligt. Die deken zorgt er alleen al voor dat op gevoelige gebieden als het Korenburgerveen te veel stikstof neerslaat.

Volgens Kros blijkt uit de cijfers dat meer dan de helft van de stikstof die neerdaalt op de Gelderse natuurgebieden van buiten de provincie komt. 'Het stikstofprobleem is een internationaal probleem. Willen we dat terugbrengen dan moeten er zowel in Nederland als daarbuiten maatregelen genomen worden.' 

Door ammoniak verzuurt de bodem. Bomen en planten die hier niet tegen kunnen, gaan dood. Zo gaat het slecht met oude eikenbossen op zandgronden op de Veluwe. De verzuring van de bodem zorgt er bovendien voor dat belangrijke mineralen in de bodem oplossen en uiteindelijk uitspoelen.

Op de Veluwe is vorige week een proef gestart met het uitstrooien van steenmeel. Dit gemalen gesteente moet de zuurgraad omlaag brengen en de bodem weer voorzien van de nodige mineralen. Een wondermiddel is het volgens onderzoekers niet, maar zo lang de stikstofdepositie niet daalt 'is het dweilen met de kraan open'.