Pluimveehouders tegen de Staat: waar gaat de rechtszaak over?

'De staat is een taaie tegenstander', zegt Piet-Hein van Spanje uit Wageningen. Hij is een van de advocaten van de pluimveehouders en bepleit maandag dat de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) veel eerder had moeten optreden. 

124 kippenboeren hebben de zaak aangespannen. Zo'n 20 van hen zijn vandaag bij de rechtszaak aanwezig.

In de zomer van 2017 begon de fipronil-affaire, toen de insecticide werd aangetroffen in eieren. Honderden pluimveebedrijven werden tijdelijk gesloten en kippen en eieren vernietigd, nadat werd ontdekt dat het Barneveldse bedrijf ChickFriend het verboden middel in de stallen had gespoten om zo bloedluis te bestrijden. De uiteindelijke schade wordt geraamd op 65-75 miljoen euro.

Onderzoek van de commissie Sorgdrager toonde aan dat de NVWA al lange tijd wist dat het Barneveldse bedrijf Chickfriend het verboden middel fipronil gebuikte. En dus had de NVWA de pluimveehouders en LTO moeten waarschuwen. Van Spanje: 'De NVWA wil concreet en adequaat optreden, maar ondanks meldingen hebben ze dat niet gedaan.' 

Ingeborg Haazen van de Nijmeegse Radboud Universiteit is gespecialiseerd in aansprakelijkheidsrecht. Volgens haar is echt nog niet duidelijk wie er aan het langste eind trekt. Ze wijst op het toezichthoudersdillemma: 'Een toezichthouder als de NVWA moet niet te laat en ook niet te vroeg ingrijpen. Aan de ene kant moet de toezichthouder klanten waarschuwen, aan de andere kant veroorzaak je met zo'n waarschuwing misschien wel een grote crisis. Een toezichthouder moet dus goed afwegen wat het juiste moment is om in te grijpen.'

Een ander punt waar de rechters in deze zaak mee te maken hebben, is een relativiteitsverweer. Mocht iemand doodziek zijn geworden na het eten van besmette eieren, dan had die persoon de NVWA daarvoor verantwoordelijk kunnen houden. Haazen: 'De boeren hebben geen gezondheidsschade, maar wel veel financiële schade. Het is de vraag of ze de NVWA daarvoor verantwoordelijk kunnen houden. Ik denk dat dat alleen kan als ze kunnen aantonen dat de NVWA niet alleen moest denken aan de belangen van de volksgezondheid, maar daarnaast ook het belang van de pluimveesector om zelf maatregelen te kunnen nemen tegen (dreigende) schade.' 

Daarnaast moeten de pluimveehouders de rechter overtuigen van het feit dat de eierhandel is ingestort door het optreden van de NVWA. Haazen: 'is er sprake van een causaal verband tussen het optreden van de toezichthouder en het instorten van de eierhandel, of was die anders misschien ook ingestort?'

'Ik vind dat bij zo'n eerste melding in 2016 - en ook die daar op volgden - een waarschuwing naar de sector had uit kunnen gaan. Er had dan gemonitord kunnen worden', zegt Hennie de Haan, voorzitter van de Nederlandse Vakbond Pluimveehouders. De Haan vindt dat pluimveehouders ook zelf verantwoordelijk zijn voor wat er op hun bedrijf gebeurt, maar dat kan alleen als ze ook goed op de hoogte worden gehouden. 'En dat is waar vandaag de zaak voor dient. Om aan de rechters te vragen of er sprake is van nalatigheid aan de zijde van de overheid.'

De eigenaren van Chickfriend, Martin van de B. uit Barneveld en Mathijs IJ. uit Nederhemert, zijn nog altijd verdachten in de fipronilzaak. Zij wachten hun strafzaak in vrijheid af. Die strafzaak laat op zich wachten omdat er mogelijk extra onderzoek nodig is.

In de strafzaak kunnen gedupeerden ook een schadevergoeding eisen, maar het is de vraag hoe diep de zakken van de verdachten zijn.

Volgens strafrechtdeskundige Henny Sackers van de Radboud Universiteit in Nijmegen zetten de pluimveehouders deze stap naar de rechter niet voor niets. 'Als de civiele rechter zich ook maar enigszins uitlaat in de zin van onzorgvuldig handelen door de NVWA, dan kunnen de pluimveehouders dat in de strafzaak goed gebruiken. Wat de civiele rechter zegt, gaat dan een rol spelen in het vaststellen van de verantwoordelijkheid voor de Fipronil-crisis.' 

Maandag bepleiten LTO en de pluimveehouders bij de rechter hun standpunt. De landsadvocaat doet dat namens de NVWA. De rechter doet vervolgens over zes weken uitspraak. De NVWA wil voorafgaand aan de zaak niet reageren.

Zie ook: Dossier Eiercrisis