Nieuws
Waar komen 'de pijp uit' en 'achter de schermen' vandaan?
BATENBURG - Wilde eenden gingen er ‘de pijp uit’ en de kooiker werkte vooral ‘achter de schermen’. Eendenkooien leverden vanaf de Middeleeuwen niet alleen vlees, het was ook een kweekvijver voor spreekwoorden. De eendenkooi in Batenburg is een van de weinige eendenkooien in ons land die nog in originele staat verkeert.
BuitenGewoon-verslaggever Laurens Tijink ging er kijken met Jan Taat. Taat doet onderzoek naar de historie van eendenkooien in het Rivierengebied. Als Laurens en Jan de eendenkooi binnenstappen, komen tientallen eenden meteen nieuwsgierig kijken. ‘Dit is de makke stal’ legt Jan uit. ‘Die zitten nu te wachten op voer...’
Luister onderstaande radiobijdrage
Eenden vangen met een pijp
De zogenaamde makke stal bestaat uit eenden die permanent in de kooi leven. ‘Ze worden gebruikt om wilde eenden naar de kooi te lokken.’ De eendenkooi in Batenburg bestaat uit een grote vijver en vier vangpijpen. ‘Afhankelijk van de windrichting werden de verschillende kooien gebruikt.’
De makke stal dobbert voor een van de vangpijpen.
De een(d) lokt de ander
Over de pijpen staan bogen gemaakt van wilgentakken. Daarover zijn netten gespannen. Zo’n vangpijp is een grote fuik die steeds nauwer wordt. Aan het einde staat een kooi waarin alleen de wilde eenden worden gevangen. Maar hoe werkt dat dan? Rieten schermen, makke staleenden en een kooihondje zijn in ieder geval cruciaal.
Jan Taat legt het uit in onderstaande radiobijdrage...
Goed bewaarde geheimen
‘Kooikers hadden allemaal hun eigen slimmigheden om de eenden te vangen’, vertelt Taat. ‘Hoe ze precies te werk gingen, hielden ze zoveel mogelijk geheim.’ De kooikers van Batenburg verstonden in ieder geval hun vak. In goede jaren werden er duizenden eenden gevangen. Het vlees werd verkocht door de plaatselijke poelier.
Steeds minder eenden
In de 17e eeuw zaten er in het Gelderland zo’n 165 kooibedrijven, vertelt Taat. Vrijwel allemaal in het Rivierengebied. De concurrentie om de wilde eenden te lokken, was dan ook groot. Door een veranderend landschap kwamen er gedurende de vogeltrek steeds minder eenden naar ons land. Uiteindelijk zijn bijna alle eendenkooien dan ook weer verdwenen, omdat ze niet langer rendabel waren.
Luister naar onderstaande radiobijdrage
Zelf een kijkje nemen
De eendenkooi in Batenburg is bewaard gebleven. Alle vier vangpijpen zijn nog steeds gebruiksklaar. Eigenaar Geldersch Landschap en Kasteelen onderhoudt de kooi en organiseert er regelmatig rondleidingen. Op 24 maart is de volgende.
Een maquette van de Batenburgse eendenkooi.
Eendenkooienrijk West Betuwe
Eendenkooienkenner Jan Taat publiceert de resultaten van zijn onderzoek naar de historie van de eendenkooien online. De meeste eendenkooien van ons land waren te vinden in de gemeente West Betuwe, concludeert Taat. Op ten minste 86 locaties werden daar eenden gevangen. Dat is dus bijna de helft van alle eendenkooien in Gelderland.
De kooiker werkt vooral achter de schermen.
Ganzen trappen er niet in
Zijn de eendenkooien van weleer niet een goede methode om een einde te maken aan de huidige overlast van ganzen? Volgens Jan Taat niet. Eenden zijn nieuwsgierige dieren. Daardoor kunnen ze op deze manier worden gevangen. Wilde ganzen zijn juist heel schuw. Zij houden van open terrein. Ganzen laten zich dan ook niet door het kooihondje de vangpijp in lokken. En dus gaan ze ook niet op deze manier ‘de pijp uit’.
BuitenGewoon Radio is iedere zondagochtend tussen 7.00 en 10.00 uur te beluisteren in het programma Zin in Zondag op Radio Gelderland.
💬 WhatsApp ons!
Heb jij een tip of opmerking? Stuur ons een bericht op 06 - 220 543 52 of stuur een mail: omroep@gld.nl!
Heb jij een tip of opmerking? Stuur ons een bericht op 06 - 220 543 52 of stuur een mail: omroep@gld.nl!
