Nieuws

Kritiek op radicaliseringsaanpak Arnhem: 'Brandjes blussen in plaats van voorkomen'

De gemeente Arnhem zit met haar aanpak van jihadistische radicalisering veel minder ‘in de haarvaten’ van de samenleving dan burgemeester Marcouch doet voorkomen. Dat beeld ontstaat na ongeveer 25 gesprekken die Omroep Gelderland voerde met betrokkenen. © ANP
ARNHEM - De gemeente Arnhem zit met haar aanpak van jihadistische radicalisering veel minder ‘in de haarvaten’ van de samenleving dan burgemeester Marcouch doet voorkomen. Dat beeld ontstaat na ongeveer 25 gesprekken die Omroep Gelderland voerde met betrokkenen.
Geschreven door Maarten Dallinga en Jenda Terpstra
Kritiek in het kort:
- Op de afdeling van de gemeente die de radicaliseringsaanpak coördineert zou een ‘veiligheidscultuur’ heersen, met te veel aandacht voor de kerngroep van zo'n 23 geradicaliseerden en te weinig oog voor preventie.
- De ‘oren en ogen’ van de stad worden onvoldoende bij de aanpak betrokken, zeggen mensen in de wijken. Van de ‘warme band’ met minderheidsgroepen, waarvan de gemeente Arnhem spreekt, zou volgens sommigen geen sprake zijn.
- In 2016 werd een strategisch netwerk van professionals en wijkbewoners opgezet, maar dit is niet onderhouden en niet meer actief.
Na de arrestatie van zeven Arnhemse mannen die een terroristische aanslag zouden hebben beraamd, noemde burgemeester Ahmed Marcouch (PvdA) de Arnhemse aanpak van jihadistische radicalisering 'een succesverhaal dat we in veel Europese landen nog niet hebben gezien'. 
De gemeente zou ‘in de haarvaten’ van de Arnhemse samenleving zitten. De aanpak zou gestoeld zijn op goede contacten met ‘scholen, jongerenwerkers, moskeeën en de moslimgemeenschap’, aldus de burgemeester.
Luister hier naar de uitleg van onderzoeksjournalisten Maarten Dallinga en Jenda Terpstra op Radio 1:

‘Weinig inspraak’

Uit gesprekken van Omroep Gelderland ontstaat een ander beeld. Er lijkt weliswaar veel goed te gaan, maar er klinkt ook stevige kritiek. Zoals een jongerenwerker het samenvat: ‘Wij hebben een goede band met jongeren en professionals in de wijk. Wij weten wat er speelt. Maar vanuit de gemeente is voor onze kennis weinig erkenning. Wij hebben weinig inspraak in het beleid.’
Wij weten wat er speelt. Maar vanuit de gemeente is voor onze kennis weinig erkenning.
Jongerenwerker
Afgelopen weken sprak Omroep Gelderland met zo’n 25 direct betrokkenen, onder wie docenten, wijkprofessionals, jongerenwerk, 'sleutelfiguren' uit een strategisch netwerk en leden van de Turkse, Marokkaanse en Afghaanse gemeenschap. Alle betrokkenen – uit onder meer de wijken Malburgen, Presikhaaf en Vredenburg – willen anoniem blijven, vooral vanwege de gevoeligheid van het onderwerp radicalisering.
De gemeente Arnhem zit met haar aanpak van jihadistische radicalisering veel minder ‘in de haarvaten’ van de samenleving dan burgemeester Marcouch doet voorkomen. Dat beeld ontstaat na ongeveer 25 gesprekken die Omroep Gelderland voerde met betrokkenen. © ANP
De politieactie in Arnhem, eind september.

Veiligheidscultuur

Volgens betrokkenen is op de gemeentelijke afdeling die de radicaliseringsaanpak coördineert sprake van een ‘veiligheidscultuur’. De nadruk die ligt op veiligheid is een grote zorg. Repressieve maatregelen, zoals het in beeld houden van de 'kerngroep' 23 mogelijk geradicaliseerden, maken dat er te weinig aandacht is voor preventie, aldus betrokkenen.
Zowel docenten, wijkprofessionals als jongerenwerkers denken dat er veel meer gedaan zou kunnen worden om voor te zijn dat jongeren radicaliseren. Zoals een van de betrokkenen stelt: 'Wat de gemeente doet is brandjes blussen in plaats van voorkomen.' Een ander: 'Het kost veel om iemand in beeld te houden als die geradicaliseerd is. Ik snap dat de gemeente jaarlijks tonnen nodig heeft wanneer ze niet méér inzet op preventie.'
De gemeente laat desgevraagd weten dat 'in het begin' zeker driekwart van het anti-radicaliseringsgeld naar repressie ging. Nu gaat hier nog ongeveer de helft van het budget naartoe.

Versterkingsgelden

Sinds 2016 ontvangt de gemeente Arnhem jaarlijks versterkingsgelden van de rijksoverheid om radicalisering aan te pakken en te voorkomen.
- 2016: 400.000 euro. Dit geld ging volgens de plannen van de gemeente naar het opzetten van een lokale en regionale veiligheidsstructuur, 'preventieve activiteiten' en de 'persoonsgerichte aanpak'.
- 2017: 424.000 euro. De nadruk moest volgens het beleid liggen op 'preventie en waar nodig ook op repressie'.
- 2018: 394.500 euro. Zowel veiligheid als preventie staat centraal, maar ook het vergroten van de sociale cohesie en de weerbaarheid in de stad, aldus het plan.
Of de gemeente ook voor 2019 versterkingsgelden ontvangt, wordt binnenkort bekendgemaakt.

Relevante signalen

Grote zorgen zijn er ook over de geheimzinnigheid rond de aanpak. Niet alleen de repressieve, maar ook veel preventieve activiteiten zijn geheim. En dat is kwalijk, zeggen professionals, omdat juist zij in contact staan met jongeren en soms relevante signalen opvangen.
Ik weet zelfs niet hoe jongeren uit ónze wijk worden begeleid.
Jongerenwerker
‘Ik weet niet wat de gemeente doet aan preventie, of hoe ze ouders, broertjes en zusjes van geradicaliseerde jongeren begeleidt’, zegt een jongerenwerker met wie Omroep Gelderland uitgebreid sprak. ‘Ik weet zelfs niet hoe jongeren uit ónze wijk worden begeleid.'
Het preventieve beleid van de gemeente richt zich voornamelijk op deskundigheidsbevordering en voorlichting, stelt een andere jongerenwerker per mail. Het jongerenwerk heeft wel een aanspreekpunt binnen de gemeente, ‘maar dat is dan ook alles’.  
De gemeente Arnhem zit met haar aanpak van jihadistische radicalisering veel minder ‘in de haarvaten’ van de samenleving dan burgemeester Marcouch doet voorkomen. Dat beeld ontstaat na ongeveer 25 gesprekken die Omroep Gelderland voerde met betrokkenen. © Omroep Gelderland

Cruciale rol

Dit is opvallend, omdat in de radicaliseringsaanpak die de gemeente afgelopen jaren schreef wel degelijk staat dat jongerenwerkers een cruciale rol spelen. Volgens het uitvoeringsplan van de gemeente in 2016 zien jongerenwerkers 'uit eerste hand de aandachtspunten en problemen van de jongeren. In tegenstelling tot veel professionals lukt het hen wel om goed contact en een vertrouwensband met de jongeren op te bouwen en onderhouden.'
Sinds 2016 ging er bijna 2,5 ton naar het terugkerende programmaonderdeel 'vroegsignalering en preventie'. Dit geld ging niet naar jongerenwerk. Geen van de professionals die Omroep Gelderland sprak, weet wat er wél met dit geld is gebeurd.
Dreigingsniveau De dreiging van jihadistisch terrorisme blijft in Nederland substantieel, zo concludeerde de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) in september. Het dreigingsniveau blijft 4 van 5 en dat betekent dat de kans op een aanslag in Nederland reëel is. De NCTV maakt zich zorgen over de omvang van ‘de jihadistische beweging’ in Nederland. De val van het ‘kalifaat’ en de rol van het Westen daarbij kan als rechtvaardiging worden gebruikt voor het plegen van aanslagen.

Onvoldoende toegerust

Professionals zijn wél positief over de samenwerking tussen de gemeente Arnhem en de veiligheidsdiensten. Ook zijn professionals blij met de training die zij hebben gevolgd, waarbij ze geleerd hebben hoe ze radicalisering kunnen herkennen en hiermee om kunnen gaan. Volgens de gemeente zijn inmiddels bijna 500 Arnhemse professionals getraind.
Meerdere jongerenwerkers, docenten en andere wijkprofessionals zouden echter graag zien dat er meer uren vrijkomen voor jeugdwerk en preventieve activiteiten in de wijk en op scholen. Verschillende bronnen binnen het onderwijs zeggen bijvoorbeeld dat scholen onvoldoende zijn toegerust om signalen van jihadistische radicalisering te herkennen en dit voor te zijn. Ook zou het contact met de gemeente over het algemeen summier zijn.
De gemeente Arnhem zit met haar aanpak van jihadistische radicalisering veel minder ‘in de haarvaten’ van de samenleving dan burgemeester Marcouch doet voorkomen. Dat beeld ontstaat na ongeveer 25 gesprekken die Omroep Gelderland voerde met betrokkenen. © ANP
De politieactie in Arnhem, eind september.

25.000 euro

De gemeente Arnhem is in de uitvoeringsplannen ook enthousiast over het strategisch netwerk van sleutelfiguren dat de afgelopen jaren in de wijken zou zijn opgebouwd. Ook hierop klinkt forse kritiek.
In 2016 werd inderdaad een lokaal strategisch netwerk opgezet. Het later in opspraak geraakte Amsterdamse adviesbureau Scholten & Partners tekende voor de uitvoering. De achttien leden waren wijkprofessionals, buurtbewoners en leden van de Marokkaanse, Afghaanse en Turkse gemeenschap. Zij zouden zich gaan bezighouden met opvoedondersteuning voor vrouwen, weerbaarheid van jongeren en het vergroten van de sociale betrokkenheid van Arnhemmers.
Ook zouden de leden drie tot vier keer per jaar met de gemeente samenkomen om aandachtspunten in de wijk te bespreken. Dit netwerk zou in ieder geval vier jaar lang onderdeel uitmaken van de lokale aanpak. Hiervoor reserveerde de gemeente tussen 2016 en 2017 in totaal 25.000 euro van de versterkingsgelden.

‘Nooit meer iets gehoord’

Omroep Gelderland sprak met de meeste deelnemers van het netwerk en kreeg inzage in interne documenten. Na enkele bijeenkomsten vertrok Scholten & Partners, zeggen ze. De gemeente moest het netwerk daarna onderhouden. Maar de betrokkenen hebben naar eigen zeggen ‘nooit meer iets gehoord’.
Waar al het geld uiteindelijk naartoe is gegaan, weten de leden niet. ‘Waarschijnlijk naar dat bedrijf. De wijk heeft er in ieder geval weinig aan gehad’, zegt een van hen. De gemeente erkent desgevraagd dat het strategisch netwerk geen succes was, maar zegt dat een nieuw strategisch netwerk wordt opgestart.

'Geen middelen'

Vijf leden van het netwerk zeggen bovendien onafhankelijk van elkaar dat zij een project wilden opstarten in de wijk voor hun doelgroep, zoals een preventief programma voor vrouwen, een project voor jongeren en hun families of een training voor basisscholen. Ze kregen allemaal te horen dat er 'geen middelen' waren.
Maar Arnhem, dat kunnen wij toch zelf?
Een betrokkene
In plaats daarvan werd sommigen gevraagd om hun 'achterban' van vrouwen of jongeren 'aan te leveren'. Een extern bedrijf ging vervolgens met deze groepen aan de slag. Zonde, vinden de betrokkenen. 'Maar Arnhem, dat kunnen wij toch zelf?', reageert een van hen. Een ander: 'Wij hadden die warme band al en kennen de problemen in de wijk.'
De gemeente Arnhem zit met haar aanpak van jihadistische radicalisering veel minder ‘in de haarvaten’ van de samenleving dan burgemeester Marcouch doet voorkomen. Dat beeld ontstaat na ongeveer 25 gesprekken die Omroep Gelderland voerde met betrokkenen. © Omroep Gelderland

‘Gebrek aan afstemming’

De gemeente Arnhem zit, zo lijkt het, minder diep in de haarvaten van de lokale samenleving dan wordt gesuggereerd. Ook los van het strategisch netwerk is de band met minderheidsgroepen minder goed dan de gemeente zelf doet voorkomen, zo stellen twee 'sleutelfiguren'.
‘Er is een gebrek aan afstemming, betrokkenheid en aan contact’, zegt een van hen. Hij geeft nog wel signalen door als sprake is van een dreiging, maar meer contact heeft hij met de gemeente niet. Volgens sommige betrokkenen is de radicaliseringsaanpak dan ook niet of nauwelijks met inspraak van 'de gemeenschap' ontwikkeld. En dat had wel gemoeten, vinden ze. 
Een woordvoerder van een moskee zegt dat ook daar niet bekend is wat er gebeurt op het gebied van preventie. Dat terwijl er in de gemeenschap nog altijd zorgen zijn over radicalisering.

‘Verwaarloosd’

Bronnen die dicht bij de gemeente staan, bevestigen dat de band met minderheidsgroeperingen jarenlang is ‘verwaarloosd’. De gemeente heeft volgens een van hen jarenlang te veel 'naar binnen' gewerkt. De banden zouden nu langzaamaan weer worden aangehaald.
De afgelopen twee jaar is wél geïnvesteerd in de sociale wijkteams en de zogeheten Teams Leefomgeving, die nu een belangrijk steunpunt in de wijk zouden zijn. Ze signaleren ook aandachtspunten. Met de Teams Leefomgeving – onderdeel van de gemeente – heeft Omroep Gelderland ondanks meerdere pogingen geen contact kunnen krijgen, omdat de gemeente Arnhem dit tegenhield.
Reactie gemeente Arnhem 'Sinds we in Arnhem enkele jaren geleden vrij plotseling werden geconfronteerd met radicaliserende jongeren, werken we met heel veel betrokkenen samen om jongeren te weerhouden en weerbaar te maken tegen radicalisering. Het is goed om te horen dat er nog meer Arnhemmers zijn die betrokken willen worden en we komen graag met hen in contact, want het is spijtig dat zij zich niet betrokken voelen. Onze aanpak is specifiek en doelgericht en vaak gebaat bij vertrouwelijkheid. Niet alles wat we doen, is dus zichtbaar. Daarnaast behelst de aanpak dat alle opvoeders en betrokken professionals hun verantwoordelijkheid nemen, door bijvoorbeeld een melding te doen als er iets mis dreigt te gaan, om te voorkomen dat jongeren radicaliseren.'De komende tijd publiceert Omroep Gelderland meer onderzoeksverhalen over de Arnhemse aanpak van jihadistische radicalisering. Reacties en tips: mail naar onderzoeksjournalisten Maarten Dallinga (mdallinga@gld.nl) en Jenda Terpstra (jterpstra@gld.nl). Of reageer volledig anoniem via de app Treema (ID: DWDHH442).

Zie ook: