Nieuws

5 vragen en antwoorden over vuile grondaffaire Vink uit Barneveld

Vandaag gaan Provinciale Staten opnieuw in debat over de kwestie Vink. Ging het de vorige keer over kunstgrasmatten en de positie van gedeputeerde Conny Bieze, deze keer staat de vervuilde grond in Barneveld op de agenda. Onderzoeksprogramma Zembla onthulde vorige week dat er vervuilde grond van afvalverwerker Vink is gebruikt bij de aanleg van nieuwbouwwijken. De gemeente en de provincie waren er al eerder van op de hoogte, maar informeerde de bewoners niet.
door Judith Spanjers
Afgelopen week organiseerde de gemeente Barneveld een informatiebijeenkomst voor bewoners die in straten wonen waar de grond is gebruikt. Raadsleden willen de onderste steen boven. En Provinciale Staten eisen opheldering. 
In dit artikel leest u vijf vragen en antwoorden om meer zicht te krijgen op feiten en gebeurtenissen rondom de kwestie van de vervuilde grond.

Vraag 1: Waar is de grond terechtgekomen? Vraag 2: Mocht de grond van Vink in een woonwijk gebruikt worden?   Vraag 3: Wat zijn de stoffen die gevonden zijn en hoe gevaarlijk is het? Vraag 4: Sinds wanneer is bekend dat er vervuilde stoffen in de grond zaten? Vraag 5: Wat gaat de politiek doen?

Een deel van de grond ligt onder tuinen in Voorthuizen
woordvoerder Vink

Vraag 1: Waar is de grond terechtgekomen?

Vink heeft tot nu toe altijd gecommuniceerd dat het zand alleen gebruikt is onder wegen, straten, stoepen en paden en dat de grond niet onder tuinen ligt. Maar op de vraag of er dan echt niets in een tuin ligt, zegt de woordvoerder van Vink tegen Omroep Gelderland dat de grond wel onder tuinterrassen aan de Apeldoornsestraat in Voorthuizen terecht is gekomen. 'Dat is ook te zien op het kaartje dat wij op 5 november op onze site hebben gezet', zegt de woordvoerder van Vink. Dus toch in een aantal tuinen.
De gemeente Barneveld zegt in een reactie helderheid te willen over deze kwestie en zal hier in een nieuw onderzoek naar gaan kijken. 'Wij zullen niet elke tuin met zes monsters gaan bemonsteren. In overleg met bewoners en het nog te kiezen onderzoeksbureau zullen we gaan bepalen welke methode we gaan hanteren', aldus de woordvoerder van de gemeente. 

Bewoners kunnen zich melden

De gemeente roept bewoners op om zich te melden als ze hun tuin onderzocht zouden willen hebben. Bewoners kunnen zich ook aanmelden als ze zich in willen zetten voor de klankbordgroep die meedenkt over het onderzoek. Binnen drie weken zal er een bureau gekozen worden dat vervolgens meteen aan de slag zal gaan.
In totaal ging het om een partij zand van 10.000 ton. Hiervan is 1000 ton gebruikt op de volgende adressen in Barneveld: Lakenvelderlaan, Zijdehoenderlaan, Minorcalaan, Nederwoudseweg, de wijk Eilanden-Oost, appartementencomplex Apeldoornsestraat/Sportparkstraat (Voorthuizen), appartementencomplex en woningen aan de Van Dompselaerstraat, Van den Bogertlaan, Christiaan Huygenslaan, Hensjesweg, Ds. Van de Woestijneweg en Wilhelminastraat.

Maar waar is die resterende 9000 ton zand naar toe gegaan?

Naar twintig andere locaties volgens Vink. Maar de woordvoerder wil niet zeggen waar dan precies. 'De ontvangers van het zand hebben inmiddels een bericht van ons gekregen. Voor zover mij bekend zien zij geen aanleiding om verder onderzoek te gaan doen.' Of er Gelderse afnemers bij zitten, wil Vink niet kwijt.

Vraag 2: Mocht de grond van Vink in een woonwijk gebruikt worden?

Volgens de GGD Gelderland-Midden voldeed de grond niet aan de eisen die de wet aan nieuwbouwgrond stelt. Dit komt omdat er volgens de GGD te hoge concentraties van styreen en aromatische oplosmiddelen in de grond zaten.
Volgens Joop Harmsen, milieuchemicus van de Wageningen Universiteit moet je heel kritisch zijn als je grond voor een nieuwbouwwijk gebruikt. 'Als de grond verdacht is, dan neem je nogal een beslissing om deze in een woonwijk te gebruiken. Het gaat om een stof die niet gezond is en die niet voor niets verboden is', zegt Harmsen.
Je zou deze grond volgens Harmsen alleen mogen gebruik in een woonwijk als je bewijs hebt dat het niet schadelijk is. 'In mijn ogen is hiervoor onvoldoende bewijs geleverd door Vink. Er is één heranalyse gedaan om zekerheid te krijgen. Dat is te weinig. De conclusie van Vink had moeten zijn dat de grond niet geschikt was voor wonen.'

Te hoog gehalte styreen

Het milieu-adviesbureau Certicon deed in opdracht van Vink twee onderzoeken. Uit het eerste onderzoek kwam een te hoog gehalte styreen naar voren waardoor een extra reiniging noodzakelijk was. Deze reiniging zou 130.000 euro kosten. Volgens een medewerker van Vink Milieutechnisch Adviesbureau die de opdracht gaf voor het onderzoek, zou het gehalte styreen een uitschieter zijn geweest.
In plaats van reinigen koos Vink ervoor om een herkeuring te doen. Die herkeuring is onder een andere code uitgevoerd, waardoor de 'uitschieter' van het eerste onderzoek niet meer meetelde in de berekening. Na de herkeuring trekt Certicon de conclusie dat de partij grond aan de eisen voor schone grond voldoet. In 2015 en 2016 is een deel van deze partij zand vervolgens gebruikt voor onder andere de nieuwbouwwijk Eilanden-Oost in Barneveld.

Vraag 3: Wat zijn de stoffen die zijn gevonden en hoe gevaarlijk is het?

Gevonden stoffen eerste onderzoek:

Verhoogde waarden: Styreen, Aromatische oplossingen, Dichloormethaan, Alfa-HCH, Beta-HCH,
Binnen de norm: DDT

Gevonden stoffen tweede onderzoek:

Binnen de norm: Styreen, Aromatische oplossingen, DDT

Styreen

De afgelopen weken is vooral gesproken over de stoffen styreen en DDT die gevonden waren bij metingen van de partij grond. Styreen is een vloeistof die kan verdampen. Het wordt verwerkt tot een groot aantal verschillende kunststoffen. De belangrijkste hiervan is polystyreen. Volgens toxicoloog Martin van den Berg van de Universiteit Utrecht kun je schade aan het zenuwstelsel krijgen als je te veel binnenkrijgt van deze stof. 'Bij onderzoek bij proefdieren blijkt dat het ook kankerverwekkend is. Mogelijk is het ook kankerverwekkend voor de mens.' 

Uitschieter

De grootste uitschieter tijdens het eerste onderzoek was styreen. De gemeten waarde is 4,4 mg/kg. Volgens de GGD valt dit ver binnen de norm voor de veiligheid van onze gezondheid. Die norm is gesteld op 472 mg/kg. Maar wat provincie en gemeente in de communicatie er niet bij vertellen is dat die 4,4 mg/kg wel een factor 28 meer is dan is toegestaan voor de toepassing van woningbouw. De grond mag ook niet in een industriegebied worden gebruikt.
Dat is te lezen in de memo die de omgevingsdienst stuurde aan gedeputeerde Connie Bieze. Niet gevaarlijk voor de gezondheid, maar wel een veel te hoge waarde om te voldoen aan de regels voor nieuwbouwgrond dus. Dat is wat de GGD ook vaststelt.
Je ruikt styreen al heel snel
toxicoloog Frans Jongeneelen
Bij het tweede onderzoek was het gehalte styreen minder dan 0,05 mg/kg. Een heel stuk lager en ruim binnen de norm van 0,25 mg/kg. Omdat de grond niet gereinigd is, gaat de omgevingsdienst ervan uit dat er mogelijk een 'spot' is geweest waarbij op een bepaalde plek van de partij grond een hoge concentratie styreen is geweest. Of die 'spot' op één plek of meerdere plekken terecht is gekomen, kan de omgevingsdienst niet vaststellen.
Volgens toxicoloog Frans Jongeneelen van Industox had een 'spot' opgemerkt kunnen worden door de geur. 'Je ruikt styreen al bij luchtconcentraties die lager zijn van 0,1 mg/m3. De reukdrempel is heel laag.'

DDT

DDT is volgens vakblad Boerderij sinds de jaren zeventig het symbool van veel wat mis gegaan is met de gewasbescherming. 'Insecten werden resistent tegen DDT, de insectenbestrijder bleek zich overal op te hopen in het milieu, en wat erger was, de stof bleek op den duur ook schadelijk voor de volksgezondheid. DDT is in de westerse wereld verboden als bestrijdingsmiddel', zo is in een artikel uit 2011 te lezen. Volgens Jongeneelen is de stof via de huid op te nemen. 'Het eerste dat op kan treden is leverschade.'
De gevonden waarde van DDT was bij het eerste onderzoek 0,0128 mg/kg. Bij het tweede onderzoek was dit 0,0178. De veilige grens voor onze gezondheid ligt op 31 mg/kg. Dus dit blijft volgens de GGD ook ruim binnen de norm.
Ik zou me niet direct zorgen maken
milieuchemicus Joop Harmsen

Deskundigen over de gevaren

Milieuchemicus Joop Harmsen: 'Als je continu zou leven op een waarde van 4,4 mg dan is dat niet gezond. Maar ik ben niet panisch. Ik denk niet dat er iets zal gebeuren. Ik heb met gevaarlijkere spullen gespeeld. Ik zou me niet direct zorgen maken. Feit blijft wel dat de grond niet geschikt was voor woningbouw en ook niet naar de locaties gebracht had mogen worden.'
Toxicoloog Martin van den Berg: 'Als er grond of stenen op liggen dan verwacht ik geen gevaar, ook al ligt het boven de norm.' Van den Berg en Harmsen vinden dat er nog een extra onderzoek gedaan had moeten worden. 'Waarom zou de hoge concentratie van styreen een uitschieter zijn? Dat het niet is gevonden in het tweede onderzoek kan ook een uitschieter zijn', zegt Joop Harmsen.
Verder maakt de eerste analyse de partij volgens Harmsen verdacht. 'Zo’n partij moet je niet in een woonomgeving willen toepassen, maar gebruiken in minder gevoelige toepassingen zoals onder wegen.' Van den Berg vindt dat er in ieder geval een derde onafhankelijke partij nog een keer onderzoek had moeten doen. 'De kwestie is zo belangrijk dat contra-expertise nodig is.'

Vraag 4: Sinds wanneer is bekend dat er gevaarlijke stoffen in de grond zaten?

Het eerste onderzoek naar de grondkwaliteit is van 8 oktober 2015. Een maand later is de herkeuring. Een deel van de partij zand is volgens het college van Gedeputeerde Staten vanaf november 2015 tot oktober 2016 gebruikt bij de aanleg van een nieuwbouwwijk in de gemeente Barneveld. Een ander deel van de grond is toegepast in de grondwal op het eigen terrein van Vink, zegt het college. 

Hoe het begon

In 2016 stelt het team Ketentoezicht Gelderse Omgevingsdiensten een risico-analyse op over Vink. Hiervan is de conclusie dat er zoveel bedrijven van Vink bij de keten van verontreinigde grond betrokken zijn, dat 'door deze ‘mist’ eenvoudig toezicht houden en handhaven wordt bemoeilijkt.' Er is een hoger risico op juiste en volledige naleving van de wet- en regelgeving stelt het team vast.
Eind december 2016 start het team daarom een groot administratief onderzoek waarbij de administratie van drie jaar wordt onderzocht. Eind mei 2017 is dit rapport klaar. Daarna geeft Vink een zienswijze op het rapport, waarna in augustus het definitieve rapport verschijnt. 

Bodemsignaal

Dit is het rapport waarin de verontreinigende grond wordt geconstateerd en waarin het advies gegeven wordt om een bodemsignaal af te geven aan de Inspectie Leefomgeving en Transport. Bij de inspectie kun je misstanden melden over bedrijven die bodemregels overtreden, dan geef je een bodemsignaal af. De inspectie wil niet zeggen wat er met dit bodemsignaal is gebeurd, omdat er op dit moment Kamervragen ter beantwoording liggen.

Gemeente wordt ingelicht

De Omgevingsdienst Regio Arnhem doet naar aanleiding van het rapport eind 2017 onderzoek uit naar de kwaliteit van de grond. De gemeente Barneveld wordt op dat moment ingelicht over het resultaat: er zijn geen gezondheidsrisico's. Maar het zal nog een jaar duren voordat volgens Barneveld het volledige rapport gelezen kan worden. De gemeente zegt pas onlangs in september, na het wob-verzoek van Zembla, inzage te hebben gekregen in het rapport.

Memo aan gedeputeerde

In april 2018 stuurt de Omgevingsdienst een memo aan gedeputeerde Connie Bieze. Hierin worden alle bevindingen en uit de onderzoeken die in opdracht van Vink zijn gedaan naar de verontreinigde grond gedeeld. Conclusie van de memo is dat er sprake is van een economisch delict, maar dat er nauwelijks risico is voor de volksgezondheid.

Onderzoek GGD

De gemeente Barneveld vond het woord nauwelijks niet zeker genoeg en heeft daarom de GGD de opdracht te gegeven om uitsluitsel te geven. De GGD doet zelf geen grondmonsters, maar berekent het eerste rapport opnieuw om te kijken wat in het ergste geval de risico's zijn voor de volksgezondheid. De GGD stuurde in juli een beoordeling aan de gemeente, maar daar bleek een 'invoerfout' in te zitten. Op 1 november komt de definitieve beoordeling: De grond voldoet niet aan de regels, maar het levert geen gezondheidsrisico's op.
Op 5 november komt Zembla met het nieuws over de vervuilde grond naar buiten. Provincie, gemeenten en Vink hebben Provinciale Staten, raadsleden en bewoners daarna pas ingelicht over de kwestie.

Nog meer overtredingen

Naast de overtreding van het onjuist keuren van grond staan in het uitgebreide rapport van het team Ketentoezicht nog veel meer overtredingen en aanbevelingen. De overtredingen gaan vooral over het verkeerd melden en registeren van afvalstoffen en het innemen van verkeerde afvalstoffen. De omgevingsdienst heeft het Openbaar Ministerie op de hoogte gesteld van de bevindingen. Het Openbaar Ministerie wil verder geen mededelingen doen over een mogelijk lopend onderzoek.

Reactie Vink

Vink zegt in een reactie dat er inderdaad honderd overtredingen zijn gevonden. 'Maar het gaat over een periode van drie jaar over 300.000 registratiemomenten. Er kan weleens wat misgaan. De fouten waren vaak het gevolg van menselijk handelen. We willen het proces gaan automatiseren. Eind van het jaar verwachten we de nieuwe vergunning. Als die er is, kunnen we ook een nieuw kantoor bouwen en de automatisering op orde brengen. Dat willen we dan in één keer regelen', aldus de woordvoerder van Vink.
Hij merkt overigens op dat er verder niets is veranderd aan de mist die het toezicht zou bemoeilijken. 'De structuur van ons bedrijf is nog steeds hetzelfde. Wij hebben ook nooit meer iets van de provincie gehoord over dat we iets zouden moeten veranderen. We hebben sowieso niets meer gehoord over de overtredingen die in dit rapport zijn geconstateerd. We zijn wel in gesprek met de provincie over de nieuwe vergunning.'

Vraag 5: Wat gaat de politiek doen?

Afgelopen week debatteerde de raad van Barneveld over de kwestie. Hierbij gaf de gemeente Barneveld toe dat het de raad en inwoners eerder had moeten informeren over de vervuilde grond van het Barneveldse bedrijf Vink.
In Provinciale Staten zijn de afgelopen maanden al meerdere debatten gevoerd over Vink. De PVV diende een motie van wantrouwen in tegen gedeputeerde Connie Bieze. Deze werd niet gesteund door de andere partijen. Maar ze zijn nog niet uitgepraat bij de provincie.
Woensdag gaan de partijen opnieuw in debat over de kwestie Vink. De oppositiepartijen SP, GroenLinks en Partij voor de Dieren zullen een motie indienen om een enquêtecommissie in te stellen die grondig onderzoek gaat doen naar de kwestie Vink en de rol van de provincie hierin wat betreft het toezicht op het bedrijf. 
'Dit onderzoek is hard nodig. Als ik nu hoor dat er toch een partij verontreinigde grond onder tuinen terecht is gekomen, terwijl beweerd werd dat dit niet het geval is, dan verbaast dit me niet meer. Er komt telkens weer nieuwe informatie boven water. Er lijkt geen einde aan te komen. Daarom willen we enquete waarbij we het hele dossier kunnen onderzoeken', aldus Statenlid Paul Kusters van de SP.