'Het persoonsgebonden budget is een failliet systeem'

'Er zijn zoveel aanwijzingen van fraude in het hele land dat we zouden moeten stoppen met het pgb-systeem zoals het nu is geregeld. Ook als je op afstand ziet dat er iets niet klopt, is het blijkbaar onmogelijk om fraude ook daadwerkelijk aan te tonen. Dit komt doordat de zorg betaald mag worden met maandbedragen waarbij niet gespecificeerd hoeft te worden hoeveel uur welke zorg er is geleverd. Volgens de rechter is er geen urenregistratie nodig. Wat mij betreft is dat het einde van dit pgb-systeem. Want hoe kun je fraude dan aantonen?'

In dit artikel leest u de reacties van hoogleraren Jeroen Suijs (Accountancy) en Harrie Verbon (Openbare Financiën) op de uitspraken die de rechtbank deed in de zorgfraudezaken die de gemeenten Nijmegen en Tiel aanspanden tegen zorgbedrijven. De hoogleraren bestudeerden de afgelopen jaren op verzoek van Omroep Gelderland diverse zorgfraudedossiers. Het gaat hierbij om bedrijven die 24-uurszorg bieden (zoals dagbesteding en begeleiding in het dagelijks leven) aan licht verstandelijk beperkten en mensen met psychiatrische problemen, .

De gemeenten Nijmegen en Tiel daagden vorig jaar na maandenlang onderzoek twee zorgbedrijven voor de rechter omdat er te weinig zorg zou zijn geleverd. Ook zou er sprake zijn van fraude. De gemeenten claimden miljoenen euro's, maar daar kunnen ze nu naar fluiten. De rechtbank kwam afgelopen week namelijk in beide zaken tot de conclusie dat gemeenten hun aantijgingen onvoldoende hebben onderbouwd om fraude aan te kunnen tonen. De zorgbedrijven hebben beiden de aantijgingen altijd met klem ontkend en dienden op hun beurt een claim in tegen de gemeente. Eén daarvan is afgewezen door de rechtbank, de andere procedure loopt nog.

Behalve de hoogleraren reageren in dit artikel ook de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en de belangenvereniging van pgb-houders Per Saldo op de uitspraken van de rechtbank. 

Jeroen Suijs, hoogleraar Accountancy aan de Erasmus Universiteit, bestudeerde afgelopen jaren onder andere diverse jaarrekeningen van soortgelijke zorgbedrijven. Ook Suijs komt tot de conclusie dat het een vreemd systeem is. 

'Er ligt geen enkele verantwoordelijkheid bij de zorgverlener. Door de vage zorgafspraken kun je moeilijk hard maken op welke zorg je recht hebt. Vaste maandbedragen zijn koren op de molen voor malafide zorgaanbieders. Elke maand kunnen ze kijken of ze nog iets minder zorg kunnen leveren om te kijken op welk moment de cliënten gaan klagen.' In de praktijk klagen cliënten niet snel door hun kwetsbare situatie. Het gaat om licht verstandelijk beperkten en psychiatrische cliënten die de regels van een pgb lang niet altijd begrijpen en die voor hun woning afhankelijk zijn van hun zorgverlener. Als ze klagen, zijn ze hun huis kwijt.

Suijs noemt het opmerkelijk dat de rechter het goedkeurt dat zorggeld aan huur besteed mag worden. Volgens hem zou je huisvesting en zorg moeten scheiden. 'Zorgaanbieders binden cliënten met een mooie woning die ze zelf niet zouden kunnen betalen. Het is niet voor niets dat vastgoedondernemers actief worden in de zorg. Ze verdienen veel geld met ons zorggeld. Zorggeld zou niet voor het financieren van vastgoed bestemd mogen worden wat mij betreft.'

Meer weten over pgb? Lees hier 5 vragen en antwoorden over het pgb 

Aline Molenaar van de belangenvereniging van budgethouders Per Saldo die het opneemt voor mensen met een pgb, ziet ook dat steeds meer zorgaanbieders woonruimte aanbieden. 'Het is voor mensen die zorg nodig hebben een uitkomst als je geen woning hebt, maar nu blijkt dus dat het uiteindelijk kan gebeuren dat je indirect een hoog tarief voor je zorg betaalt. En je brengt jezelf in een afhankelijke positie. Want als je naar een andere zorgverlener wilt, ben je je huis kwijt. Daarom is het belangrijk dat gemeenten als Nijmegen zorgen voor voldoende geschikte woonruimte.'

Molenaar erkent dat het pgb fraudevoelig kan zijn als de zorg via vaste maandbedragen wordt afgerekend. Volgens haar zou standaard per maand gecontroleerd moeten worden of de zorg ook echt geleverd is. Dat is nu niet altijd het geval. Het stoort Molenaar dat het pgb altijd onder een vergrootglas ligt. 'Er is veel kritiek op het pgb-systeem, maar kijk eens naar zorg in natura. In dat geval worden de contracten door gemeenten afgesloten en is niet de pgb-houder maar de gemeente verantwoordelijk voor de afspraken. Ook daar gebeurt het heel vaak dat niet geleverde zorg wel in rekening wordt gebracht. Laten we daar eens naar kijken.'

Omroep Gelderland sprak afgelopen jaren tientallen cliënten van diverse zorgbedrijven. Een aantal hiervan durfden hun verhaal in de media te vertellen. Lees hier het verhaal van Jordy over Job Lanceer in Tiel en hier het verhaal van René over Rigter in Nijmegen. 

Hoogleraren Verbon en Suijs erkennen dat ook gemeenten te vage afspraken maken met zorgbedrijven. Suijs: 'Dat blijkt ook uit de uitspraak van de rechtbank in de zaak die de gemeente Tiel tegen zorgbedrijf Job Lanceer heeft aangespannen. De gemeente is slordig geweest en zorggeld is eigenlijk gewoon weggegeven. De gemeente heeft geld gegeven aan een zorgonderneming zonder duidelijke afspraken te maken over de tegenprestatie die de zorgonderneming hiervoor moet leveren. De grote vraag is bij hoeveel andere zorgondernemingen dit ook gebeurd is.' 

Verbon: 'De gemeente heeft de zaak onvoldoende kunnen onderbouwen waardoor misbruik van zorggeld niet aangetoond kon worden. Dat gebeurt dus als je geen concrete afspraken maakt. Dat is zowel bij zorg in natura als bij pgb het probleem.' 

Gemeenten zouden volgens Molenaar veel strikter moeten kijken voor wie een pgb geschikt is. 'Als je niet in staat bent om zelf een persoonsgebonden budget te beheren en als je onvoldoende kennis van het pgb hebt, dan kan het misgaan. Gemeenten moeten zorgen dat er meer reguliere plekken zijn, waardoor mensen niet gedwongen worden om via pgb zorg in te kopen.'

Lees hier meer over het onderzoek dat hoogleraren Suijs en Verbon in 2015 in opdracht van Omroep Gelderland deden naar zorgwinsten. Zij kwamen tot de conclusie dat 1 miljard euro zorggeld niet aan zorg wordt besteed en dat het financieel toezicht op zorgbedrijven tekortschiet. 

De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) vindt dat het in ieder geval van groot belang is dat gemeenten ervoor zorgen dat er in de contracten duidelijke en heldere afspraken worden gemaakt over wat er precies aan zorg geleverd moet worden. Volgens VNG ontvangen gemeenten regelmatig signalen van budgethouders dat men niet de afgesproken zorg ontvangt. 'Des te helderder de afspraken zijn, des te eenvoudiger het wordt om succesvol bij een juridisch conflict aan te tonen waaruit de geconstateerde afwijkingen bestaan. Ook de wijze waarop de constateringen door gemeenten worden gerapporteerd zijn van belang om een eventueel gerechtelijk proces succesvol te kunnen afronden.'

Wat het volgens Verbon lastig maakt, is dat de gemeente volgens de rechtbank in het geval van een persoonsgebonden budget geen partij is in het contract tussen pgb-houder (de cliënt) en de zorgaanbieder. De gemeente kan de zorgaanbieder hierdoor niet direct aanspreken. 'Dus moet ze varen op signalen van cliënten. Die zijn hier door hun afhankelijke en zwakke positie niet goed toe in staat en ook niet bereid om de zorgaanbieder aan te spreken. Zij zijn soms ook slecht geïnformeerd over hun rechten.  Als gemeente sta je dus blijkbaar machteloos als er een vermoeden van fraude is.'

Luister hier naar het gesprek dat researcher Judith Spanjers had met Radio 1, Reporter Radio, naar aanleiding van de uitspraken van de rechtbank.

De rechtbank constateerde in het tussenvonnis dat de gemeente Nijmegen geen partij is, omdat een pgb-contract een direct contract is tussen de cliënt en de zorgverlener. Volgens VNG zou het zogenaamde 'derdenbeding' hier een oplossing voor zijn. 'De contracten van Rigter waren afgesloten vóór 1 april 2017. Daar stond dit derdenbeding nog niet in benoemd. Het beding houdt in dat, ondanks dat er geen contract is tussen zorgaanbieder en gemeente, dat de gemeente als pgb-verstrekker toch het gedeclareerde bedrag terug kan vorderen.' 

Dat kan dus in het geval het contract later dan 1 april 2017 is afgesloten, omdat het derdenbeding vanaf toen standaard is opgenomen in een zorgcontract. Afgelopen zomer heeft de Sociale Verzekeringsbank een brief gestuurd naar cliënten met oudere contracten waarin staat dat ze uiterlijk 14 september hun zorgovereenkomst moeten overleggen om een nieuw contract op te stellen, zodat deze voorwaarde voortaan in elk contract is vastgelegd.

Volgens hoogleraar Verbon is het derdenbeding een wassen neus. 'Dit is onwerkbaar. Want om van het derdenbeding gebruik te kunnen maken, moet je eerst fraude kunnen bewijzen. Dit heeft de gemeente Nijmegen, ondanks een grootschalig onderzoek, op alle fronten onvoldoende kunnen onderbouwen en aan kunnen tonen volgens de rechtbank.'

Meer lezen? Ga naar ons dossier zorgfraude 

Pgb in cijfers:
-Er zijn ongeveer 120.000 budgethouders die 3 miljard euro besteden met hun pgb
-80% van de budgethouders heeft een vertegenwoordiger, zoals een bewindvoerder
-5% van de budgethouders beheert het pgb zelf bij de Wet Langdurige Zorg (WLZ)
-Het aantal pgb-signalen is sterk gestegen. In 2016 waren dit er 63. In 2017 waren dit er 197.
-60% hiervan (118 signalen) gingen over pgb via de WLZ
-80% van de meldingen bij de Vereniging van Nederlandse Gemeenten gaat over onregelmatigheden en fraude met pgb's.
-alle cijfers over de omvang van pgb-fraude zijn onvolledig. De echte omvang is niet bekend. Dit komt doordat de fraude voor een groot deel onder de radar blijft.