Nieuws

Raadsleden: we verliezen macht door samenwerkingsverbanden

Raadzaal gemeente Aalten.
Doordat gemeenten steeds vaker met elkaar samenwerken, wordt het voor raadsleden alsmaar moeilijker om het college te controleren en daardoor invloed uit te oefenen. Dat stellen Gelderse raadsleden in een onderzoek van Kieskompas, uitgevoerd in opdracht van onder meer Omroep Gelderland. © ANP
ARNHEM - Doordat gemeenten steeds vaker met elkaar samenwerken, wordt het voor raadsleden alsmaar moeilijker om het college te controleren en daardoor invloed uit te oefenen. Dat stellen Gelderse raadsleden in een onderzoek van Kieskompas, uitgevoerd in opdracht van onder meer Omroep Gelderland.
'De invloed van gemeenteraden is in de afgelopen jaren door alle samenwerkingen tot bijna nul gereduceerd', meent Steven Kroon, fractievoorzitter van de PvdA in Doetinchem. 'Voor veel raadsleden zijn de samenwerkingsverbanden een ver-van-mijn-bed-show en daardoor komt er weinig terecht van controleren', zegt Jos Wessels, fractievoorzitter van het CDA in Aalten.
Kijk hier naar de reportage (de tekst loopt door onder de video):
Raadsleden: we verliezen macht door samenwerkingsverbanden
Van de ongeveer 250 Gelderse raadsleden die de enquête van Kieskompas invulden, geeft 76 procent aan dat het moeilijker wordt om het college van burgemeester en wethouders te controleren naarmate de eigen gemeente meer met andere gemeenten samenwerkt. Dit is in lijn met het landelijke beeld en eerder onderzoek.
Waar komt het gevoel van raadsleden vandaan? Wat zijn de gevolgen als de gemeenteraad minder goed kan controleren? En kan het anders?

Bestuurlijke spaghetti

'De laatste tien jaar schieten de samenwerkingsverbanden als paddenstoelen uit de grond', vertelt bestuurskundige Maurits Sanders. Hij was in 2016 medeauteur van een onderzoek naar regionale samenwerkingen (pdf) en is docent aan Nyenrode Business Universiteit. Sanders: 'Sommige gemeenten participeren in wel twintig tot dertig samenwerkingsverbanden, het is een bestuurlijke spaghetti.'
Gemeenten werken bijvoorbeeld samen op het gebied van belastinginning, wonen, zorg, economische ontwikkeling, duurzame energie en speciaal vervoer. Soms wordt ook samengewerkt met andere partijen, zoals het bedrijfsleven.
De laatste tien jaar schieten de samenwerkingsverbanden als paddenstoelen uit de grond.
Bestuurskundige Maurits Sanders.
Het aantal samenwerkingsverbanden is volgens Sanders in de afgelopen jaren vooral sterk toegenomen doordat de taken van gemeenten complexer zijn geworden. Dit zou onder meer te maken hebben met de overheveling van rijkstaken naar de gemeenten, bijvoorbeeld op het gebied van zorg. 'Je moet wel samen optrekken als je dingen wilt bereiken, gemeenten zijn zich daarvan bewust geworden.’
Hoe werken samenwerkingsverbanden precies? (tekst gaat verder onder video)
Hoe werken samenwerkingsverbanden tussen gemeenten?

Weinig te vertellen

Eén van de samenwerkingsverbanden in Gelderland is die op het gebied van PlusOV, het speciaal vervoer in de regio Stedendriehoek. Omroep Gelderland zocht per mail contact met de 72 fractievoorzitters van de negen betrokken gemeenteraden, om zo meer zicht te krijgen op de positie van raadsleden binnen samenwerkingsverbanden.
Ook mailden we de 50 fractievoorzitters van de zeven gemeenteraden die betrokken zijn bij Regio Achterhoek, een samenwerkingsverband dat zich onder meer bezighoudt met lobby op het gebied van werkgelegenheid. Uit de 35 inhoudelijke reacties valt op te maken dat raadsleden hun grip op het college lijken te verliezen.
‘Regio Achterhoek heeft tot op heden niet uitgeblonken in het terugkoppelen van concreet behaalde doelen’, stelt Elvira Schepers-Janssen, fractievoorzitter van de PvdA in Winterswijk. Daar sluit Richard de Lange, fractievoorzitter van de VVD in Oude IJsselstreek, zich bij aan. ‘En raadsleden hebben nog minder te vertellen.’ De Lange merkt op dat je als raadslid alleen je eigen wethouder kunt aanspreken op de gang van zaken binnen een samenwerkingsverband, en niet de regio als geheel.
Je stem op 21 maart ‘Omdat urgente vraagstukken vaker in samenwerkingsverbanden worden aangepakt en lokale bestuurders hieraan gebonden zijn, is de kans dat plannen van lokale partijen worden uitgevoerd kleiner geworden’, zegt bestuurskundige Maurits Sanders. ‘Kiezers moeten zich hiervan bewust zijn.’ Is dit een droevige situatie? ‘Dat weet ik niet. Samenwerken is ook heel belangrijk en daar heeft de burger ook veel aan. Gemeenten kunnen niet alles zelf.'

‘Democratische legitimatie twijfelachtig’

‘Het lijkt erop dat er bij samenwerkingen tussen gemeenten een extra bestuurslaag wordt gevormd, waarop maar moeilijk vat te krijgen is’, meent Ruud Kooij, fractievoorzitter van VVD-Liberaal 2000 in Voorst, een van de gemeenten die participeren in PlusOV. ‘De democratische legitimatie van dit soort extra bestuurslagen is twijfelachtig.’
Het lijkt erop dat er bij samenwerkingen tussen gemeenten een extra bestuurslaag wordt gevormd, waarop maar moeilijk vat te krijgen is.
Ruud Kooij, VVD-Liberaal 2000 in Voorst.
‘Weliswaar kan een gemeenteraad voorstellen doen’, zegt Kooij, ‘maar dat heeft beperkt effect, zeker als sprake is van een samenwerkingsverband met véél gemeenten en wanneer die andere gemeenten groter zijn.’ Zo wilde de gemeente Epe als enige de planning van het speciaal vervoer in de regio Stedendriehoek onderbrengen bij een commerciële partij, zegt Dirk Jan Beumer, fractievoorzitter van de PvdA in Epe. De rest wilde een regiecentrale in overheidshanden, en zo geschiedde.

‘Tekenen bij het kruisje’

Volgens Jaco te Hennepe van de SP in Doetinchem worden beleidsvoorstellen voor samenwerkingsverbanden bovendien soms zo laat aan de gemeenteraad voorgesteld, dat er niet veel anders opzit dan ‘tekenen bij het kruisje’. ‘Het probleem is dat je als raad niet weet wat je niet weet en daardoor in het ongewisse verkeert over wat speelt en wanneer.’ Volgens Te Hennepe blijkt steeds weer dat gemeenteraden door samenwerkingsverbanden ‘van hun invloed worden beroofd’.
Als je geen klachten hoort, dan denk je: het zal wel goed gaan.
Johan Pennings, ChristenUnie in Aalten.
Johan Pennings van de ChristenUnie in Aalten kijkt ook kritisch naar zichzelf: ‘Als raadslid ben je eerder geneigd om de eigen gemeentelijke stukken bij te houden en daarna komen vaak pas de stukken rond gemeentelijke samenwerkingen aan de orde.’ Tijdsgebrek is volgens hem daar debet aan, ‘en als je geen klachten hoort, dan denk je: het zal wel goed gaan’.
Samenwerken? Hogere kosten Samenwerking tussen gemeenten leidt gemiddeld niet tot lagere uitgaven. Zowel kleine als grote gemeenten zijn juist vaak duurder uit, zo bleek eind 2017 uit onderzoek van de Rijksuniversiteit Groningen. Samen belasting innen levert een bezuiniging op, maar leidt niet tot een lager totaal aan gemeentelijke uitgaven. Tussen 2005 en 2013 stegen de gemeentelijke uitgaven via samenwerkingsverbanden van 1,8 naar bijna 8 miljard euro per jaar.

‘Bestuurders niet schuldig’

‘Het is inderdaad moeilijker geworden om het college te controleren’, reageert bestuurskundige Maurits Sanders, ‘maar dat is niet de schuld van de bestuurders.’ Samenwerking tussen gemeenten, en ook tussen gemeenten en bijvoorbeeld het bedrijfsleven, is volgens Sanders namelijk ‘broodnodig’. Het is nu zaak om het lokaal bestuur zo snel mogelijk beter te gaan organiseren, stelt hij, zodat raadsleden weer meer te zeggen hebben. Het huidige systeem past volgens hem niet meer bij de praktijk.
In de Achterhoek worden al plannen gemaakt. Mark Boumans, burgemeester van Doetinchem, wil een Achterhoek Board oprichten, met daarin vertegenwoordigers van overheid, onderwijs en het bedrijfsleven. Een Achterhoeks parlement, met raadsleden uit alle betrokken gemeenten, moet zich vervolgens buigen over de voorstellen van het samenwerkingsverband.
De PvdA in Winterswijk zette zich in voor een raadswerkgroep op het gebied van regiozaken. En die is er ook gekomen, zegt fractievoorzitter Elvira Schepers-Janssen.
Bekijk hier ons interview met bestuurskundige Maurits Sanders (tekst gaat verder onder video):
Bestuurskundige Maurits Sanders over gemeentelijke samenwerkingsverbanden
Rob de Greef, docent gemeenterecht aan de Vrije Universiteit Amsterdam, moedigt samenwerkingen tussen raadsleden aan. Hij schreef een handreiking over samenwerkingsverbanden voor gemeenteraadsleden (pdf). ‘Raadsleden moeten elkaar meer opzoeken’, zegt De Greef. ‘Dat kost tijd, maar dan kunnen raadsleden wel samen een vuist maken.’ Ook vindt hij dat burgers meer te zeggen moeten krijgen over samenwerkingsverbanden: ‘Zorg voor meer inspraakmogelijkheden.’
Regeerakkoord In het regeerakkoord van Rutte III is ook opgenomen dat de ‘politieke verantwoording over gemeentelijke samenwerking’ moet worden verbeterd. ‘Besluitvorming in een gemeenschappelijke regeling moet transparant zijn en betrokken gemeenteraden moeten hun controlerende rol beter kunnen uitvoeren en zo nodig kunnen ingrijpen’, aldus het regeerakkoord.Verantwoording: de digitale enquête van Kieskompas werd door 1.808 raadsleden uit heel Nederland ingevuld. Zij zijn aangesloten bij een onderzoekspanel van Kieskompas. Er deden vanuit Gelderland 257 raadsleden mee aan het onderzoek. De resultaten zijn niet representatief voor het totaal aantal Gelderse raadsleden, maar geven wel een indruk. De spreiding van politieke partijen in dit onderzoek komt nagenoeg overeen met de praktijk.

Zie ook: