Nieuws

Kandidaten gemeenteraad nauwelijks gescreend op fout gedrag

Ondanks waarschuwingen van commissaris van de Koning Clemens Cornielje en verschillende burgemeesters zijn veel kandidaten voor de gemeenteraad niet of nauwelijks gescreend op fout gedrag. Dat blijkt uit onderzoek van Omroep Gelderland. © ANP
Ondanks waarschuwingen van commissaris van de Koning Clemens Cornielje en verschillende burgemeesters zijn veel kandidaten voor de gemeenteraad niet of nauwelijks gescreend op fout gedrag. Dat blijkt uit onderzoek van Omroep Gelderland.
Geschreven door Maarten Dallinga en Martin Lange
'Er zijn veel voorbeelden uit Brabant en Limburg over criminele figuren die via de politiek invloed proberen te krijgen. Dat kunnen we niet tolereren’, zegt Jan Woldberg, PvdA-fractievoorzitter in de gemeente Neder-Betuwe. Dat vindt de Gelderse commissaris van de Koning Clemens Cornielje ook.
De VVD’er waarschuwde meerdere keren voor infiltratie van criminelen in de lokale politiek van Gelderland. Maar hij maakt zich ook druk om niet-integer gedrag in het algemeen. In een brief aan de gemeenteraden drong Cornielje aan op goede screening van de nieuwe lichting raadsleden. Hij vroeg aan politieke partijen om hun verantwoordelijkheid te nemen.
Hebben zij dat ook gedaan? In aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen van 21 maart belde Omroep Gelderland uitgebreid met 85 politieke partijen uit alle 49 Gelderse gemeenten die meedoen aan de komende verkiezingen. De meeste respondenten zijn fractievoorzitters en bijna unaniem staan zij achter de waarschuwingen van Cornielje: 94 procent vindt het terecht dat de commissaris aandacht vraagt voor integriteit.

Boerenverstand

Toch voegen deze politieke partijen vaak niet echt de daad bij het woord. Ja, driekwart van de deelnemers aan het onderzoek geeft aan dat bij de sollicitatiegesprekken vragen zijn gesteld over de persoonlijke integriteit. Of er rare dingen waren die de partij moest weten. Maar een grote rol speelde integriteit meestal niet, blijkt uit de reacties. Slechts 21 procent gebruikte bij de gesprekken een integriteitsvragenlijst.
We kennen de mensen met wie we werken.
Jan de Graaf, GroenLinks Epe.
Jan de Graaf, fractievoorzitter van GroenLinks in Epe, verwoordt het gevoel van een groot aantal politici: ‘Hier in Epe kennen we de mensen met wie we werken. Dus ik ben niet zo bang voor niet-integer gedrag.’ Bert Jeurissen, fractievoorzitter van Beuningen Nu & Morgen: ‘Bij vermoedens van fout gedrag gaan we sowieso niet met mensen in zee. We gebruiken ons gezond boerenverstand.’
Kandidaten gemeenteraad nauwelijks gescreend op fout gedrag

Zes personen geweigerd Alle kandidatenlijsten zijn inmiddels definitief en ingeleverd. Zeker zes personen zijn door de partijen uit dit onderzoek geweigerd na twijfels over hun integriteit. Zo had iemand 'extreme uitspraken' gedaan op sociale media; bij een ander rezen twijfels over de betrouwbaarheid van zijn cv. Bovendien trokken drie personen zich terug na lastige vragen. Sommigen probeerden het vervolgens bij een andere partij, zeggen de ondervraagde politici. 'Ze zijn niet opgehouden, laat ik het zo zeggen’, zegt Lea Manders, fractievoorzitter van Arnhem Centraal. Zeker twee mensen zouden bij een andere partij alsnog op de lijst zijn gekomen.

Alsnog een VOG

Slechts een derde van de partijen uit dit onderzoek eiste van de kandidaten een Verklaring Omtrent het Gedrag (VOG). Dat is een verklaring van het ministerie van Justitie en Veiligheid die bewijst dat iemand geen relevante strafbare feiten heeft gepleegd. Sommige Gelderse gemeenten vergoeden de kosten van een VOG, toch maken niet alle partijen in deze gemeenten gebruik van dat aanbod. Verschillende politieke partijen hebben alleen aan de bovenste vijf of tien kandidaten een VOG gevraagd. De landelijke VVD heeft haar lokale afdelingen verplicht om met een VOG te werken. Een aantal partijen wil kandidaat-raadsleden alsnog om een verklaring gaan vragen, ook al zijn de kieslijsten inmiddels definitief.
Tot kort geleden vond ik het vanzelfsprekend dat raadsleden integer zijn. Of dat naïef is? Ja, dat is dorps.
Judith van den Wildenberg, Burger Initiatief in Barneveld.
Judith van den Wildenberg, fractievoorzitter van Burger Initiatief in Barneveld, zegt dat haar partij ook niet om een VOG heeft gevraagd, ‘want dat zegt ook niet alles’. Maar een volgende keer gaat zij het misschien anders doen: ‘Ik woon in een dorp en wil eigenlijk niet wantrouwen, maar je moet toch wel kritisch zijn. Daar heb ik niet al die tijd bij het maken van de lijst over nagedacht. Tot kort geleden vond ik het vanzelfsprekend dat raadsleden integer zijn. Of dat naïef is? Ja, dat is dorps.’
Ondanks waarschuwingen van commissaris van de Koning Clemens Cornielje en verschillende burgemeesters zijn veel kandidaten voor de gemeenteraad niet of nauwelijks gescreend op fout gedrag. Dat blijkt uit onderzoek van Omroep Gelderland. © Omroep Gelderland

Landelijke ondersteuning

Politieke partijen die onderdeel zijn van een grotere, landelijke organisatie, zoals CDA, PvdA of VVD, hebben een voorsprong als het gaat om kandidaat-screening. In onze enquête zegt 43 procent van de partijen met een landelijk hoofdkantoor dat zij door de overkoepelende organisatie zijn ondersteund bij het controleren van kandidaat-raadsleden.
Zo zijn lokale PvdA-afdelingen getraind in gespreksvoering en hebben zij documenten gekregen ‘met tips en trucs’, zegt een PvdA-woordvoerder. ‘Kandidaat-raadsleden hebben we ook verplicht om bij ons scholing te volgen. Dat is een effectievere manier om ondermijning te voorkomen dan vragen om een Verklaring Omtrent het Gedrag, al hebben we dat ook aangeraden.’
Een CDA-woordvoerder laat weten dat die partij de lokale selectiecommissies een document heeft gegeven 'met voorbeeldvragen voor de sollicitatiegesprekken’. GroenLinks meldt dat alle kandidatencommissies van die partij landelijk zijn getraind. ‘We hebben toen onder meer gesproken over de vragen die je aan kandidaten kunt stellen’, zegt een voorlichter.

Niet gegoogled

In ongeveer de helft van de gevallen zijn Gelderse kandidaat-gemeenteraadsleden niet gegoogled door de lokale besturen of politici en is niet nagegaan wat iemand in het verleden allemaal heeft geplaatst op sociale media als Facebook. Ook is slechts in de helft van de gevallen de juistheid van cv’s gecontroleerd.
Al jaren waarschuwen onderzoekers dat gemeenteraadsleden een stroman kunnen zijn voor criminelen die buiten beeld blijven. Daarom wordt geadviseerd om ook naar mensen uit de omgeving van kandidaten te kijken. Een kwart van de respondenten laat weten dat dit is gedaan.

Andere resultaten uit dit onderzoek

- Van de politieke partijen die Omroep Gelderland sprak, stelde 55 procent aan kandidaat-raadsleden de eis dat zij ten minste een bepaalde periode lid moesten zijn. Vaak was dit één of twee jaar. Soms waren wel uitzonderingen mogelijk.
- Bij 53 procent van de partijen moesten kandidaat-raadsleden een integriteitsverklaring ondertekenen (voorbeeld - pdf). Daarmee beloofden zij van onbesproken gedrag te zijn.
- 6 procent van de respondenten geeft aan in de afgelopen raadsperiode geconfronteerd te zijn met niet-integer gedrag door eigen raadsleden of bij de vorige verkiezingen door kandidaten.
- 22 procent van de deelnemers laat weten in de afgelopen vier jaar niet-integer gedrag te hebben gezien bij raadsleden van andere partijen, wethouders, de burgemeester of ambtenaren.

Advies van gemeente

Veel politieke partijen in Gelderland laten weten dat het thema integriteit wel veel meer leeft, vooral door de oproepen van commissaris van de Koning Cornielje. In sommige gemeenten zijn workshops geweest over integriteit. Ruim 70 procent van de gesproken partijen kreeg van de gemeente advies over het screenen van kandidaten.
Clemens Cornielje.
Ondanks waarschuwingen van commissaris van de Koning Clemens Cornielje en verschillende burgemeesters zijn veel kandidaten voor de gemeenteraad niet of nauwelijks gescreend op fout gedrag. Dat blijkt uit onderzoek van Omroep Gelderland. © Omroep Gelderland
Maar vaak zijn kandidaten dus niet onderworpen aan een strenge controle. Zeker zittende politici die voor nog een termijn gaan niet. Daarnaast hebben veel partijen – vaak noodgedwongen – zelf mensen moeten uitnodigen voor een plekje op de lijst. Daardoor vond voorafgaand aan de officiële selectie al een soort screening plaats, geven verschillende fractievoorzitters aan.
Onze nummer 3 is een jongen van twintig die ik al sinds zijn tiende ken, die ga ik niet om een VOG vragen.
John Reijers, Dorpslijst Afferden.
Ook door de Dorpslijst Afferden in Druten is niet scherp gescreend. ‘Onze nummer 3 is een jongen van twintig die ik al sinds zijn tiende ken’, zegt fractievoorzitter John Reijers bijvoorbeeld. Lachend: ‘Dan ga ik niet vragen om een VOG.’
Verantwoording Telefonisch interviewde Omroep Gelderland per Gelderse gemeente minimaal één vertegenwoordiger van een politieke partij uit de betreffende gemeenteraad. Meestal was dit een fractievoorzitter, een enkele keer een bestuurslid. De geënquêteerden werden per gemeente willekeurig gekozen door een computerprogramma. Voor de interviews werd gebruikgemaakt van een vragenlijst. Gemiddeld duurden de interviews ongeveer tien minuten.
Reageren? Mail naar research@gld.nl.

Zie ook: