Veel fipronil op uienzaad, maar vlooienspray is grootste risico

Vorig jaar was Nederland in de ban van het fipronilschandaal, een vergif dat via bestrijdingsmiddelen opdook in eieren. Miljoenen eieren werden uit de handel gehaald en pluimveehouders raakten in financiële problemen. Bij veel kippenbedrijven zit nog steeds teveel fipronil in de mest. Omdat die kippenmest op een speciale manier afgevoerd moet worden, blijven getroffen pluimveehouders soms met mest op het erf achter. In de Gelderse Vallei ligt nog tonnen vervuilde kippenmest op boerenerven.

Nu blijkt dat fipronil ook op uienzaad zit. Dat is toegestaan, maar opvallend is dat het om een veel grotere hoeveelheid gaat dan bij kippenmest is toegestaan. De fipronil op uienzaad is niet schadelijk voor de volksgezondheid, maar het vergif blijft wel achter in de grond. Het grootste fipronilrisico is anti-vlooienspray dat wordt gebruikt bij honden en katten, maar daar kun je alleen bij verkeerd gebruik last van krijgen.

Bij uienteler Daan Tap uit Elst is het zaaien begonnen. Hij gebruikt uienzaden met een coating van fipronil. De zaden zijn verpakt per kilo en per pak zit daar 25 gram fipronil in. Tap vindt het opmerkelijk dat er zo'n groot verschil zit tussen de regels voor akkerbouwers en pluimveehouders. Maar hij benadrukt: 'Er komt geen fipronil in de ui dus je kunt ze veilig eten.'

Getroffen pluimveehouders hebben een halfjaar na het begin van de eiercrisis nog steeds te maken met bergen mest op hun erf. De vervuilde mest kan naar een verbrandingsoven in Moerdijk, maar daar moeten ze maanden wachten. Een andere optie is om de mest te mengen met 'schone' mest, maar ook dat duurt maanden. Gevolg is dat in de Gelderse Vallei nog tonnen vervuilde kippenmest bij pluimveehouders ligt. Maar waarom mag uienzaad met fipronil wel in de grond worden gestopt?

Dat weet toxicoloog Martin van den Berg, van de Universiteit van Utrecht. 'Dat komt omdat de overheid bij bijvoorbeeld uien oudere regelgeving toepast dan bij de akkerbouw', zegt Van den Berg, 'Bij de uienteelt mag wettelijk tot 2019 nog fipronil worden gebruikt. Bij de pluimveesector is het middel verboden en voor deze sector gelden strengere normen.'

De toxicoloog vindt dat de overheid met de pluimveehouders moet kijken naar een oplossing voor de vervuilde kippenmest. Een subsidie kan de boeren helpen, zegt Van den Berg, maar hij vindt net als uienteler Tap dat de fipronilnormen in de pluimveesector te strikt zijn.

Hij bevestigt het verhaal van de uienteler uit Elst dat er geen gevaar is dat de fipronil in uien terechtkomt. 'Bovendien pel je een ui, dus er zeer zeker niks aan de hand met de uien.' Wel komt het gif in de bodem terecht. Hierdoor kan het via het bodemwater een gevaar vormen voor waterdieren en andere insecten. 

Hij wijst erop dat fipronil in een anti-vlooienmiddel bij honden en katten het grootste risico vormt voor de volksgezondheid. Dat betekent niet dat iemand die zijn hond behandelt meteen naar het ziekenhuis moet, alleen bij foutief gebruik is het middel een risico. Dat is dan zelfs een hoger risico dan de fipronileieren van vorig jaar. 

'Als je met handschoenen aan de vlooienspray gebruikt is er niks aan de hand,' benadrukt Van den Berg. 'Maar als honden of kattenbezitters de dieren binnen enkele dagen na toepassing aaien kun je via je huid wél fipronil opnemen.'

'Nog steeds geldt dat er pas gezondheidsrisico's optreden als je bijna dagelijks via je hond of kat het vlooienmiddel binnenkrijgt. Dat is in de praktijk nooit het geval want je gebruikt het spul vaak om de maand of met langere tussenpozen.' Het is slim om niet meteen je hond te aaien als je hem hebt behandeld met het anti-vlooienspul.

Krijgen we nu een nieuwe crisis rondom vlooienmiddelen met fipronil? Nee, denkt Van den Berg. 'Wel kan ik mij voorstellen dat dierenartsen honden -en of kattenbezitters extra waarschuwen dat je de vlooienmiddelen met fipronil echt moet gebruiken zoals beschreven staat in de bijsluiter.'

Volgens het ministerie van Economische Zaken (waar de NVWA onder valt) geldt er geen totaalverbod voor het gebruik van fipronil. Per toepassing wordt bepaald of het middel kan worden gebruikt. 'Bij pluimvee/eieren staat fipronil niet op de lijst met toegelaten middelen voor diergeneesmiddelen en ook niet als bestrijdingsmiddel voor het reinigen van pluimveestallen. Daar is het gebruik van fipronil dus in strijd met wet en regels', schrijft het ministerie in een reactie aan Omroep Gelderland. 'Dat er wel fipronil is verwerkt in bepaalde vlooiensprays, en in het verleden ook in zaadcoatings, is niks nieuws. Dergelijke toepassingen zijn (uiteraard mits de geldende voorschriften worden nageleefd) toegestaan.'

De toelating van het gebruik van fipronil in zaadcoatings (als gewasbeschermingsmiddel) voor ui, paksoi, broccoli en prei is per september 2017 komen te vervallen op verzoek van de producent. Oude voorraden worden nog opgemaakt, maar nieuwe zaden worden niet meer met dit middel gecoat.

Volgens het ministerie is het gebruik van fipronil toegestaan voor vlooienmiddelen, omdat het los staat van de menselijke voedselketen. Op de bijsluiter wordt duidelijk vermeld hoe het product veilig gebruikt moet worden. Fipronil wordt slecht via de huid van mensen opgenomen in het lichaam. Goed handen wassen, bijvoorbeeld na het opbrengen van de vloeistof op het dier, voorkomt dat het middel opgenomen wordt.

Heeft u opmerkingen of aanvullingen op dit bericht? Mail dan met de redactie: omroep@gld.nl