Mooi, de verkiezingsuitslag is binnen. En nu?

'De meest voor de hand liggende combinatie is VVD, CDA, D66', zegt Carla van Baalen op Radio Gelderland. Zij is directeur van het Centrum voor Parlementaire Geschiedenis en hoogleraar parlementaire geschiedenis aan de Radboud Universiteit.

'Die hebben in totaal 71 zetels. Dat is niet genoeg en dus moeten ze op zoek naar een vierde partij. Ik denk dat ze beginnen met GroenLinks. Die hebben veel gewonnen en het is gebruikelijk in ons land om te kijken wie de grootste is: die neemt het initiatief. Wie veel heeft gewonnen staat vooraan om aan tafel mee te praten.'

En de PVV dan? De partij van Geert Wilders kreeg er 5 zetels bij en is met 20 zetels nog nooit zo groot geweest. 'De PVV wordt overgeslagen', zegt Van Baalen. 'Terwijl het niet eerder is voorgekomen dat ze de tweede partij waren in Nederland. Volgende week worden er verkennende gesprekken gehouden, ook met de PVV, maar eigenlijk weten we al dat die mogelijkheden er niet zijn. Bijna elke partij heeft de PVV uitgesloten.'

Van Baalen: 'Het staat op een A4'tje en als je dan kijkt wat er op staat, bijvoorbeeld een verbod op de koran...hoe ga je dat dan realiseren? Er staan meer onuitvoerbare plannen bij. Om een beetje met elkaar te kunnen samenwerken in Nederland coalitieland, dan moet je wel een beetje bij elkaar in de buurt zitten en dat is bij de PVV niet het geval.'

Is formeren zo'n ingewikkeld proces? 'Ja, dat merk ik vooral als ik buitenlandse journalisten aan de telefoon heb. Dit jaar was er veel belangstelling voor de Nederlandse verkiezingen, in het kader van Trump en Brexit, gaat Wilders winnen? Als je dan de procedure van het formeren uitlegt aan een journalist, dan vragen zij mij hoe ze dat ooit aan hun lezers uit moeten leggen. Wij zijn er in Nederland aan gewend, maar het is heel ingewikkeld voor het buitenland.'

'Tijdens verkiezingscampagnes strijden politici tegen elkaar en zeggen ze lelijke dingen over elkaar. Bij de formatie zitten ze aan tafel en moeten ze het met elkaar eens worden. Er gaat wel wat tijd overheen voor je in die modus staat.'

Tijdens de verkiezingen worden soms harde woorden gesproken, en niet iedereen kan zich over die uitspraken heen zetten. 'In 2003 stonden de PvdA met Wouter Bos en het CDA met Balkenende recht tegenover elkaar. Er werd gezegd dat Bos draaide en niet eerlijk was, en die twee partijen werden de grootste. Er werden drie maanden gesprekken gevoerd, maar het lukte niet om een kabinet te formeren. Je moet elkaar vertrouwen, want anders komt die coalitie er niet.'

Maar zo ver is het nog niet. De nieuwe Tweede Kamer wordt over acht dagen geïnstalleerd. Tot die tijd voert een verkenner gesprekken met alle verkozen partijen om te onderzoeken hoe zij vinden dat het zou moeten gaan.

Daarna benoemt de Kamer zelf een informateur, of twee. Het is de tweede keer in de geschiedenis van Nederland dat het staatshoofd (Koning Willem-Alexander) geen rol speelt in de formatie van een regering. Tegenwoordig is dat een verantwoordelijkheid van de Tweede Kamer zelf.

Er zal aan tafel veel onderhandeld moeten worden, want er zijn vier of vijf partijen nodig om een regering te vormen. 'Sinds de Tweede Wereldoorlog is dat 7 keer gebeurd, maar de laatste keer dat het gebeurde was in 1970. In de twee kabinetten daarna waren er zelfs vijf partijen nodig.'

Overigens bleken de regeringen met vijf partijen niet heel succesvol. Het kabinet-Biesheuvel viel na een jaar. Het kabinet-Den Uyl hield het langer vol, maar sneuvelde alsnog met de eindstreep in zicht. 

Van Baalen is ook lid van een nieuwe staatscommissie, die gaat onderzoeken of ons parlementaire stelsel nog wel van deze tijd is. 'De directe aanleiding is dat de VVD erachter kwam dat het best lastig regeren is als de coalitie in de Tweede Kamer geen meerderheid heeft in de Eerste Kamer. De Eerste Kamer heeft in Nederland veel macht, omdat ze wetten tegen kan houden. De VVD vond het tijd dat daar een staatscommissie naar gaat kijken.'

'Er werd 50 jaar geleden al gezegd dat het stelsel niet meer van deze tijd is. Het is  bedacht door Thorbecke in de 19e eeuw. De burger moet er meer bij betrokken worden en het moet democratischer. We zijn nu 50 jaar verder, er is echt wel wat veranderd, maar fundamenteel is het nog steeds hetzelfde systeem.'

'Je krijgt een systeem nooit perfect. Wat ik er het mooie aan vind is dat we een lage kiesdrempel hebben, je komt snel in de Tweede Kamer. De Tweede Kamer is een volksvertegenwoordiging, dan is het toch prachtig dat al die geluiden met één of twee zetels kunnen worden gehoord? Ja het is lastig voor het vormen van de macht, maar is dat de taak van de volksvertegenwoordiging?'

De staatscommissie komt vrijdag voor het eerst samen.