De boekenkist van Oosterwolde en andere bijzondere verzetsdaden op de Veluwe

Het zijn bijzondere verhalen die vrijwilligers tegenkwamen toen ze het joodse leven en onderduiken onderzochten tijdens de oorlog op de Noord Veluwe. 'Exacte cijfers zijn er niet, maar naar schatting gaat het om honderden joden die destijds op de Noord Veluwe onderdak kregen.' zegt historica Bep de Waard-Ruijs.

Het was wel bekend dat predikanten in de tweede wereldoorlog opriepen tot verzet en acties, maar toch stuitten de makers van de documentaire op bijzondere verhalen op de Noord-Veluwe.

'Iedereen kent het verhaal van het verscholen dorp in Nunspeet. Waar in de bossen joden werden verborgen. Toen het kamp ontdekt werd, moesten die snel ergens anders onderdak krijgen en dat moest snel georganiseerd worden', vertelt Bep de Waard-Ruijs in de Lambertuskerk in Oldebroek.

Veel families namen joden in huis. In de kerken werd erover gepreekt. Het startpunt was een preek van dominee Veening die in de Lambertuskerk in Oldebroek vanaf de kansel kerkgangers daarvoor opriep. 'Het was een pure verzetsdaad. Hij haalde een bijbel-tekst aan en declameerde een gedicht. En als mensen het niet begrepen, dan konden ze bij hem aankloppen, want hij logeerde de hele week bij familie in Oldebroek.'   

Een ander verhaal gaat over de boekenkist van dominee Rootselaar van Oosterwolde. De dominee uit Friesland werd tijdens de tweede wereldoorlog aangesteld in het Veluwse dorp. Tijdens de verhuizing sleepte het gezin zware boekenkisten mee. In het dorp werd getwijfeld aan de loyaliteit van de dominee, aangezien hij vaak opriep tot voorzichtigheid.

In de film vertelt De Waard-Ruijs: 'Ook krijgt de dominee een Arnhems gezin ingekwartierd, waarvan de vader een NSB-er was. Als ook Oosterwolde in 1945 is bevrijd lopen mensen naar het huis om te kijken of de dominee een vlag heeft uitgestoken. Tot hun verbazing zien ze een joods echtpaar naar buiten komen.'

Het blijkt dat het gezin meegesmokkeld was in de verhuiskisten en dat met veel kunst en vliegwerk de twee gezinnen uit elkaar zijn gehouden. Volgens de historica behoren deze verhalen tot het culturele erfgoed van de Noord-Veluwe. Daarom werkte ze ook samen met het museum Sjoel Elburg. De documentaire geeft een beeld van het museum en hoe het joods leven in de tweede wereldoorlog verdween uit de samenleving. 

Maar volgens Bep de Waard-Ruijs zou het ook mooi zijn als er meer verhalen naar buiten komen. 'We hopen dat het informatie geeft, maar ook iets losmaakt bij mensen. Er zijn nog steeds verhalen die waarschijnlijk wel bekend zijn binnen families, maar die niet bekend zijn bij het brede publiek. Het zou mooi zijn als daarover meer naar buiten komt.' 

De documentaire gaat maandag 28 november in première in Elburg.